Tác giả: Liza Tobin và Addis Goldman

Nỗ lực của Trung Quốc nhằm chuyển đổi mô hình kinh tế sang các ngành công nghiệp tiên tiến đòi hỏi Hoa Kỳ phải có một phản ứng mạnh mẽ. Bằng cách thúc đẩy đầu tư vào sản xuất tiên tiến, theo đuổi một chính sách thương mại chiến lược, và củng cố lực lượng lao động, Hoa Kỳ có thể tận dụng những lợi thế hiện có để khẳng định vị thế lãnh đạo trong các ngành công nghiệp của tương lai.

WASHINGTON, DC – Sau cuộc Đại Suy thoái năm 2008-09, hầu như ai cũng tin rằng nền kinh tế Trung Quốc sẽ vượt qua Hoa Kỳ vào năm 2030. Tuy nhiên, hiện nay Trung Quốc đang đối mặt với hàng loạt cuộc khủng hoảng có thể đe dọa “phép màu” kinh tế của nước này. Để quay trở lại đúng hướng và củng cố vị thế chiến lược của mình, Trung Quốc gần đây đã chuyển trọng tâm sang các ngành công nghiệp tiên tiến thay vì bất động sản như trước đây để làm động lực chính cho tăng trưởng kinh tế. Cách Hoa Kỳ phản ứng sẽ góp phần quyết định kết quả của cuộc cạnh tranh chiến lược giữa hai nước cũng như tương lai của nền kinh tế toàn cầu.

Sự năng động của nền kinh tế Mỹ vẫn mạnh mẽ, như đã thấy qua quá trình phục hồi nhanh chóng từ cú sốc COVID-19. Một trong nhiều yếu tố hỗ trợ cho sự năng động này là vị thế dẫn đầu của Mỹ trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), vốn đang tạo ra giá trị kinh tế trên nhiều ngành và cho thấy những tín hiệu hứa hẹn trong việc tăng năng suất lao động. Với việc các công ty công nghệ Hoa Kỳ đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng đám mây, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Hoa Kỳ được kỳ vọng sẽ hưởng lợi từ các khả năng AI ở quy mô doanh nghiệp. Khi năm 2030 đến gần, những tiến bộ này có thể thúc đẩy đổi mới trong các lĩnh vực “công nghệ sâu” như robot và công nghệ sinh học.

Tuy nhiên, mặc dù có nhiều điểm mạnh, nền kinh tế Mỹ vẫn có một nhược điểm rõ rệt: thiếu năng lực sản xuất trong các ngành công nghiệp tiên tiến, như chất bán dẫn và năng lượng sạch, những ngành rất quan trọng cho khả năng cạnh tranh kinh tế và an ninh quốc gia của Mỹ. Kể từ năm 1980, tỷ lệ hàng hóa công nghệ cao sản xuất tại Hoa Kỳ trên toàn cầu đã giảm từ hơn 40% xuống chỉ còn 18%.

Trong khi Hoa Kỳ trải qua quá trình phi công nghiệp hóa, Trung Quốc đã nổi lên như một siêu cường sản xuất của thế giới và chuyển từ vị thế thống trị trong các ngành dệt may và đồ chơi sang dẫn đầu trong các công nghệ tiên tiến như linh kiện mạng, thiết bị điện và công cụ máy móc. Hiện tại, Trung Quốc chiếm hơn một nửa sản lượng xe điện toàn cầu và đến năm 2026, nước này sẽ sở hữu hơn 80% công suất sản xuất tế bào năng lượng mặt trời trên toàn thế giới.

Với việc Chủ tịch Tập Cận Bình xác định các ngành công nghiệp sản xuất tiên tiến là động lực chính cho sự tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc trong tương lai, chính phủ Trung Quốc đang tăng cường các nỗ lực để thống trị các chuỗi giá trị của các ngành này. Một dấu hiệu cho thấy xu hướng này là khoản vay ròng của Trung Quốc cho lĩnh vực sản xuất đã tăng mạnh từ 63 tỷ USD vào năm 2019 lên hơn 680 tỷ USD vào năm 2023.

Điều đáng lo ngại là những khoản đầu tư này được dẫn dắt bởi các chính sách trọng thương nhằm củng cố sự thống trị của Trung Quốc trong các ngành công nghiệp tiên tiến bằng cách làm ngập thị trường toàn cầu với các sản phẩm xuất khẩu được trợ cấp. Nếu chiến lược này thành công, các công ty Hoa Kỳ trong các ngành công nghiệp tiên tiến sẽ bị xóa sổ, khiến Hoa Kỳ ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc về các mặt hàng thiết yếu.

Tuy nhiên, kết cục này không phải là tất yếu. Nhờ sự hội tụ hiếm có của nhiều yếu tố, mục tiêu của Hoa Kỳ trong việc tái cấu trúc nền công nghiệp phù hợp với các mục tiêu chiến lược và ưu tiên trong nước, từ quốc phòng đến giảm phát thải carbon và đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Đồng thời, Hoa Kỳ có khả năng tiếp cận các quy trình sản xuất tiên tiến mới nổi – bao gồm việc ứng dụng các công nghệ như robot, AI và in 3D – có thể tăng cường đáng kể khả năng cạnh tranh với Trung Quốc. Để tận dụng tối đa các lợi thế này – và như một phần của tầm nhìn rộng hơn về khả năng cạnh tranh – Hoa Kỳ phải triển khai một chiến lược công nghệ – công nghiệp dựa trên ba trụ cột: sản xuất, thị trường và con người.

Bắt đầu với sản xuất. Để tăng cường khả năng sản xuất hàng hóa công nghệ tiên tiến ở quy mô lớn, Hoa Kỳ phải đầu tư vào các chương trình đổi mới sản xuất và thúc đẩy việc áp dụng các công nghệ tiên tiến bởi các nhà sản xuất vừa và nhỏ (xương sống của ngành công nghiệp Hoa Kỳ). Hoa Kỳ cũng cần tạo ra các biện pháp khuyến khích đầu tư vào các “nhà máy thông minh” của tương lai – những cơ sở tận dụng lợi thế phần mềm của Hoa Kỳ để giảm chi phí, tăng tính linh hoạt và đẩy nhanh quá trình đổi mới. Nói rộng hơn, Hoa Kỳ phải phát triển các cách thức mới để sử dụng các khoản đầu tư có mục tiêu từ nguồn vốn chính phủ nhằm giảm thiểu rủi ro cho đầu tư tư nhân vào lĩnh vực công nghiệp sau nhiều thập kỷ bị bỏ bê.

Đối với thị trường, Hoa Kỳ phải đảm bảo rằng chính sách thương mại của mình bảo vệ các chuỗi cung ứng cho các đầu vào quan trọng như mô-đun Internet vạn vật, linh kiện mạng và robot công nghiệp, đồng thời giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc về năng lực sản xuất. Để đạt được điều này, Hoa Kỳ nên tiếp tục sử dụng các công cụ như thuế quan, đồng thời đàm phán các thỏa thuận thương mại chiến lược với các đồng minh và đối tác chính. Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden nên xem xét việc bổ nhiệm một quan chức cấp cao tại Nhà Trắng chuyên về an ninh kinh tế để chịu trách nhiệm điều phối các chính sách kinh tế quốc gia.

Điều này đưa chúng ta đến vấn đề con người: một chiến lược công nghệ – công nghiệp toàn diện phải bao gồm các khoản đầu tư đáng kể vào nguồn nhân lực. Hiện tại, các ngành công nghiệp tiên tiến ở Hoa Kỳ đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động trầm trọng. Một phân tích gần đây cho thấy tỷ lệ nhân tài nghiên cứu AI hàng đầu của Trung Quốc đã tăng từ 11% năm 2019 lên 28% năm 2022, trong khi tỷ lệ này của Hoa Kỳ giảm từ 59% xuống còn 42%.

Để vượt qua tình trạng thiếu lao động và cạnh tranh với Trung Quốc về nhân tài kỹ thuật trong hiện tại và tương lai, Hoa Kỳ phải đảm bảo rằng tất cả các lớp học đều được trang bị công nghệ AI vào năm 2030. Hoa Kỳ cần giảm các rào cản nhập cư đối với lao động tay nghề cao. Nước này cũng phải phát triển một phương pháp tiếp cận thống nhất ở cấp liên bang đối với lực lượng lao động trong ngành công nghiệp tiên tiến. Một điểm khởi đầu tốt là tạo ra các khung lực lượng lao động quốc gia để phản ánh sự phát triển của các ngành sản xuất tiên tiến, tương tự như cách các nhà hoạch định chính sách đã tiếp cận để phát triển lực lượng lao động trong an ninh mạng.

Nền kinh tế Hoa Kỳ đang ở vị thế mạnh mẽ. Tuy nhiên, nỗ lực của Trung Quốc nhằm chuyển đổi mô hình kinh tế sang các ngành công nghiệp tiên tiến có thể không chỉ giúp Trung Quốc vượt qua Hoa Kỳ về mặt kinh tế mà còn đạt được lợi thế chiến lược to lớn. Điều đó có nghĩa là cần có một phản ứng mạnh mẽ tương ứng từ phía Hoa Kỳ. Bằng cách thúc đẩy đầu tư vào sản xuất tiên tiến, theo đuổi một chính sách thương mại chiến lược và củng cố lực lượng lao động, Hoa Kỳ có thể tận dụng những lợi thế hiện có để khẳng định vị thế lãnh đạo trong các ngành công nghiệp của tương lai.

–

Liza Tobin, một cựu Giám đốc về Trung Quốc tại Hội đồng An ninh Quốc gia Hoa Kỳ, hiện là Giám đốc Cấp cao về Kinh tế tại Dự án Nghiên cứu Cạnh tranh Đặc biệt.

Addis Goldman là Giám đốc Phó về Kinh tế tại Dự án Nghiên cứu Cạnh tranh Đặc biệt.

Nguồn: Liza Tobin and Addis Goldman, “The US Needs a Techno-Industrial Strategy,” Project Syndicate, 17/7/2024.

Biên dịch: Phong trào Duy Tân.