Tác giả: Michael Spence

Với lộ trình hiện tại chỉ dẫn đến sự trì trệ kinh tế, Liên minh Châu Âu (EU) phải thiết lập một tầm nhìn cho một tương lai năng động và hiệu quả hơn. Trên hết, người dân Châu Âu cần trả lời một câu hỏi đơn giản nhưng quan trọng: EU nên trông như thế nào – về đổi mới, kinh tế, an ninh, và khả năng phục hồi – trong một thập kỷ tới?

MILAN – Những cú sốc kinh tế toàn cầu trong vài năm qua đã khiến Châu Âu trở nên đặc biệt dễ bị tổn thương. Trong khi hầu hết mọi người đều chịu ảnh hưởng từ các gián đoạn liên quan đến biến đổi khí hậu và đại dịch, thì Liên minh Châu Âu còn phải đối mặt với cuộc chiến Ukraine đang diễn ra ngay tại biên giới. Sự phụ thuộc lớn vào nhập khẩu năng lượng đã khiến cho việc tăng giá nhiên liệu gây ra những ảnh hưởng nặng nề, và điều này đã dẫn đến nhu cầu chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch từ Nga. Cả tăng trưởng và an ninh kinh tế đều đang bị đe dọa.

Chắc chắn, một số trong những cú sốc này là ngắn hạn. Các gián đoạn liên quan đến đại dịch đã phần lớn được giải quyết, và ngay cả lạm phát, vốn tăng mạnh sau đại dịch, dường như cũng đang được kiểm soát phần lớn nhờ những nỗ lực của các ngân hàng trung ương trong EU, đặc biệt là Ngân hàng Trung ương Châu Âu, và vấn đề này có thể sẽ được giải quyết hoàn toàn trong vòng 12 tháng tới.

Tuy nhiên, EU đang phải đối mặt với một số thách thức kinh tế nghiêm trọng mà sẽ không tự nhiên biến mất. Trước hết, các nguy cơ an ninh đang gia tăng trong khu vực lân cận của họ, kết hợp với những nghi ngờ ngày càng tăng về cam kết lâu dài của Mỹ đối với quốc phòng Châu Âu, đã đặt áp lực lên EU trong việc tăng cường năng lực tự chủ. Điều này không chỉ đòi hỏi sự phối hợp nhiều hơn giữa các quốc gia mà còn là một sự gia tăng đáng kể trong chi tiêu quốc phòng tổng thể: tổng chi tiêu của khối hiện tại chỉ chiếm 1,3% GDP, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 2% GDP của NATO.

Hơn nữa, mức tăng trưởng năng suất, vốn đang suy giảm ở nhiều nơi trên thế giới, lại đặc biệt thấp ở Châu Âu, và khoảng cách giữa EU và Hoa Kỳ đang gia tăng hàng năm. Với tỷ lệ thất nghiệp trung bình khoảng 6,5%, có một chút dư địa cho việc tăng trưởng tổng cầu để thúc đẩy tăng trưởng, nhưng tăng trưởng bền vững dài hạn sẽ gần như không thể nếu Châu Âu không giải quyết được vấn đề năng suất đang tụt hậu.

Điều này sẽ không hề dễ dàng. Tăng trưởng năng suất dài hạn ở các nền kinh tế phát triển phụ thuộc nhiều vào sự thay đổi cấu trúc, chủ yếu được thúc đẩy bởi đổi mới công nghệ. Đây chính là vấn đề chính của Châu Âu: trong nhiều lĩnh vực, từ trí tuệ nhân tạo đến chất bán dẫn hay máy tính lượng tử, Hoa Kỳ và thậm chí cả Trung Quốc đều đang bỏ xa Châu Âu.

Các lý do chính cho sự thiếu hụt về đổi mới của EU đã được biết đến rộng rãi. Cả nghiên cứu cơ bản và ứng dụng đều chịu tình trạng thiếu đầu tư kinh niên. Hiệu quả của việc tài trợ cho nghiên cứu cơ bản bị suy giảm bởi cách tiếp cận phân tán, với các chương trình quốc gia không được phối hợp và thiếu mục tiêu rõ ràng lại được ưu tiên hơn so với việc tài trợ và quản lý ở cấp độ EU. Ngoài ra, sự tích hợp của thị trường đơn nhất vẫn chưa hoàn thiện, đặc biệt là trong lĩnh vực dịch vụ. Điều này đặc biệt quan trọng trong các lĩnh vực số, nơi mà lợi nhuận từ đầu tư vào đổi mới phụ thuộc vào quy mô thị trường.

EU cũng phải đối mặt với các rào cản khác để trở thành trung tâm đổi mới. Một trong số đó là thiếu cơ sở hạ tầng cần thiết, đặc biệt là lượng lớn sức mạnh tính toán cần thiết để huấn luyện các mô hình trí tuệ nhân tạo. (Hiện tại, EU chủ yếu phụ thuộc vào các tập đoàn công nghệ Mỹ để có được những khả năng như vậy.) Một rào cản khác là sự không phổ biến của vốn đầu tư mạo hiểm và vốn cổ phần tư nhân cần thiết để hỗ trợ đổi mới sáng tạo, những thứ đến từ các nhà đầu tư có kinh nghiệm và có động lực nhằm giúp các doanh nhân trẻ xây dựng các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, mặc dù có những hệ sinh thái khởi nghiệp đầy triển vọng ở một số quốc gia.

Nhưng những rào cản này có thể vượt qua được. Và nếu điều đó xảy ra, EU có những lợi thế quan trọng mà họ có thể tận dụng, bắt đầu từ nguồn nhân lực dồi dào xuất thân từ các trường đại học hàng đầu. Ngoài ra, các dịch vụ xã hội và hệ thống an sinh xã hội phát triển tốt của Châu Âu mang lại một mức độ an ninh kinh tế có thể tạo điều kiện cho việc chấp nhận rủi ro trong khởi nghiệp.

Tuy nhiên, trừ khi EU có thể tận dụng các động lực công nghệ thúc đẩy sự thay đổi cấu trúc, các phần của nền kinh tế sẽ tiếp tục bị chi phối bởi các lĩnh vực công nghiệp truyền thống vốn đã tỏ ra chậm chạp trong việc áp dụng các đổi mới nâng cao năng suất. Trong một nền kinh tế toàn cầu nơi giá trị ngày càng được tạo ra từ các nguồn lực vô hình, EU sẽ tiếp tục phụ thuộc vào tài sản hữu hình để tạo ra giá trị. Và nguồn nhân lực dồi dào của Châu Âu sẽ cạn kiệt dần, khi các nhân tài hàng đầu di cư đến nơi có nhiều cơ hội hơn.

Châu Âu phải quyết định: họ có thể tiếp tục lộ trình hiện tại, mà chắc chắn dẫn đến sự trì trệ tương đối, hoặc họ có thể vạch ra một con đường hoàn toàn mới. Cách tiếp cận sau rủi ro hơn, nhưng cũng mang lại tiềm năng cao hơn nhiều. Không thiếu những người trong chính phủ, doanh nghiệp, chính sách và học thuật hiểu rõ những thách thức mà Châu Âu đang đối mặt và hoàn toàn có khả năng xây dựng, tranh luận, sửa đổi và triển khai một kế hoạch sáng tạo và hướng tới tương lai.

Đáng tiếc, dường như một kế hoạch như vậy không phải là ưu tiên cao ở các quốc gia Châu Âu hoặc ở cấp độ EU. Nó không xuất hiện trong các cuộc tranh luận chính trị xung quanh các cuộc bầu cử quốc gia. Có lẽ điều còn đang thiếu là một bức tranh rõ ràng về những hậu quả có thể xảy ra nếu duy trì hiện trạng, và quan trọng hơn, một tầm nhìn hấp dẫn có thể truyền cảm hứng và định hướng cho chính sách và đầu tư.

Khi hành trình trở nên thách thức, một cái nhìn rõ ràng về đích đến là rất quan trọng để giữ cho mọi người có động lực. Các nhà kỹ trị thường không nhận ra điều này, nhưng chính Châu Âu đã trải qua điều đó trong nỗ lực áp dụng các mô hình tăng trưởng và kinh tế bền vững, nơi có một tầm nhìn rõ ràng về đích đến. Tương tự, các nhà lãnh đạo ở các nước đang phát triển thành công thường thúc đẩy một bức tranh rõ ràng về tương lai mong muốn của họ, nhằm khuyến khích và tạo điều kiện cho các lựa chọn khó khăn cần thiết để xây dựng tương lai ấy.

Không có lý do gì để nghĩ rằng EU không thể xây dựng một tầm nhìn mới cho tương lai của mình và một lộ trình cho sự chuyển đổi số và cấu trúc mà họ đang rất cần. Nhưng trước hết, người dân Châu Âu cần trả lời một câu hỏi đơn giản nhưng quan trọng: EU nên trông như thế nào – về đổi mới, kinh tế, an ninh và khả năng phục hồi – trong một thập kỷ tới?

—

Michael Spence, một Khôi nguyên Nobel về kinh tế, hiện là Giáo sư Kinh tế Danh dự và là cựu hiệu trưởng của trường Kinh Doanh Bậc Sau Đại Học (Graduate School of Business) tại Đại học Stanford. Ông là Nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Hoover, Cố vấn cao cấp cho General Atlantic, và Chủ tịch Viện Tăng trưởng Toàn cầu của công ty. Ông là Chủ tịch Hội đồng Tư vấn của Viện Toàn cầu châu Á (Asia Global Institute) và tham gia vào Ủy ban Học thuật tại Học viện Luohan (Luohan Academy). Ông từng là chủ tịch Ủy ban Tăng trưởng và Phát triển (Commission on Growth and Development) và là đồng tác giả (cùng với Mohamed A. El-Erian, Gordon Brown và Reid Lidow) của cuốn sách “Permacrisis: A Plan to Fix a Fractured World” (Khủng Hoảng Triền Miên: Một Kế Hoạch Để Khắc Phục Một Thế Giới Rạn Nứt) (Simon & Schuster, 2023).

Nguồn: Michael Spence, “Europe Needs a New Economic Vision”, Project Syndicate, 21/8/2024.

Biên dịch: Phong trào Duy Tân.