Bài 1. Dân chủ là gì?

Bản tiếng Anh: Informationsverige. “What is democracy?“.

Dịch bởi: Nguyễn Huy Vũ

Dân chủ là gì? Đây là một câu hỏi khó và không có một đáp án duy nhất. Đối với một số người, dân chủ là điều hiển nhiên; đối với những người khác, điều này không phải vậy. Thụy Điển hiện là một quốc gia dân chủ, nhưng lịch sử không phải luôn như thế. Cách đây một thế kỷ, nhiều người ở Thụy Điển chưa có được những quyền tự do, quyền lợi và cơ hội mà chúng ta đang có ngày nay.

Văn bản này nói về dân chủ. Nội dung trình bày các đặc điểm của một nền dân chủ, đồng thời phân loại những hình thức dân chủ khác nhau. Văn bản cũng đề cập đến các thách thức đối với dân chủ ở Thụy Điển và giải thích những cách thức mà mỗi cá nhân có thể thực hiện để tạo ảnh hưởng và tham gia vào đời sống xã hội.

1- Quyền tham gia và tác động đến việc quản trị đất nước

Mọi người đều có quyền tham gia vào việc quản trị quốc gia của mình, trực tiếp hoặc thông qua việc bầu ra những đại diện trong các cuộc bầu cử tự do và công bằng.

Bạn cũng có quyền tự do thể hiện quan điểm và tự do ngôn luận. Điều này có nghĩa là bạn được quyền giữ những quan điểm và suy nghĩ mà bạn mong muốn. Bạn cũng có thể truyền đạt các ý tưởng và suy nghĩ của mình đến người khác, chẳng hạn thông qua mạng xã hội. Tuy nhiên, bạn không được sử dụng quyền tự do ngôn luận để lan truyền thù hận hoặc phỉ báng nhằm vào cá nhân hay nhóm người khác.

Bạn có quyền tổ chức và tham gia vào các cuộc tụ họp ôn hòa, các cuộc tuần hành phản đối và các hội đoàn. Đồng thời, bạn cũng có quyền không tham gia các cuộc tụ họp hay tuần hành, và không trở thành thành viên của bất kỳ hội đoàn nào.

2- Những đặc trưng của một nền dân chủ

Dân chủ là một phương thức tổ chức xã hội. Thuật ngữ “dân chủ” có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp và thường được định nghĩa là “quyền lực thuộc về nhân dân”. Điều này có nghĩa là trong các nền dân chủ, quyền lực chính trị tối hậu nằm trong tay nhân dân. Đối lập với dân chủ là chế độ độc tài, nơi một đảng phái hoặc một cá nhân nắm toàn bộ quyền quyết định.

Thụy Điển là một quốc gia dân chủ. Hiến pháp Thụy Điển (grundlag) quy định rằng mọi quyền lực công ở Thụy Điển đều bắt nguồn từ nhân dân. Điều đó có nghĩa là nhân dân quyết định ai sẽ điều hành đất nước. Nhân dân lựa chọn các đảng phái và các chính trị gia để quản lý nhà nước thay mặt họ.

Con người đã thảo luận về dân chủ trong hàng nghìn năm. Việc mô tả dân chủ theo một cách được tất cả mọi người đồng thuận là điều khó khăn. Tuy nhiên, phần lớn đều nhất trí rằng dân chủ liên quan đến việc tạo điều kiện cho người dân tham gia vào quá trình ra quyết định. Dân chủ cũng gắn với việc phân chia quyền lực giữa nhà nước, người dân và các chính trị gia, đồng thời bảo đảm rằng sự phân chia này được thực hiện một cách công bằng, bình đẳng và hợp pháp.

Dưới đây là một số đặc điểm tiêu biểu của một nền dân chủ.

(a) Nhân dân bầu ra chính phủ thông qua các cuộc bầu cử tự do và công bằng

Bầu cử tự do và công bằng là nền tảng của dân chủ. Điều này có nghĩa là mọi công dân trưởng thành, cả nam và nữ, đều phải có quyền bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử quốc hội. Việc bỏ phiếu là bí mật, tức là cử tri không bắt buộc phải tiết lộ cho bất kỳ ai họ đã bầu chọn cho ai.

(b) Quyết định thường dựa trên nguyên tắc đa số

Trong một nền dân chủ, các quyết định thường được đưa ra dựa trên nguyên tắc đa số. Điều đó có nghĩa là phương án nhận được nhiều phiếu nhất trong quá trình biểu quyết sẽ được thông qua. Không một cá nhân nào có quyền tự mình quyết định điều gì nếu không có sự đồng thuận của nhiều người khác. Tuy nhiên, đa số không được phép đưa ra các quyết định vi phạm hiến pháp hoặc quyền con người.

Đa số cũng không bao giờ được áp bức các nhóm thiểu số trong xã hội. Thiểu số là những nhóm người có số lượng thành viên ít hơn so với nhóm đa số trong cộng đồng.

(c) Mọi con người đều có giá trị ngang nhau

Trong một nền dân chủ, mọi cá nhân đều có giá trị ngang nhau và phải được bảo đảm các quyền bình đẳng. Không ai được phép bị đối xử bất công. Quyền, cơ hội và nghĩa vụ phải được đảm bảo đồng đều cho tất cả mọi người, bất kể họ là ai hay thuộc về nhóm nào trong xã hội.

(d) Người dân có các quyền và sự tự do chính trị

Để nền dân chủ vận hành đúng nghĩa, điều cốt yếu là mọi người được phép có quan điểm riêng và được tự do thể hiện các quan điểm đó. Đây được gọi là quyền tự do về quan điểm. Mỗi cá nhân cũng phải có khả năng truyền tải ý kiến của mình qua các phương tiện như báo chí, phát thanh hay truyền hình. Quyền này được gọi là quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí. Tuy vậy, quyền tự do ngôn luận không được dùng để kích động thù hận hay lan truyền thông tin vu khống nhắm vào cá nhân hoặc nhóm người.

Bên cạnh đó, mọi người phải được quyền tập hợp và biểu tình để bày tỏ sự bất bình trước những vấn đề mà họ cho rằng đang vận hành sai trong xã hội. Đây là quyền tự do hội họp.

Quyền tự do quan điểm, tự do ngôn luận, tự do báo chí và tự do hội họp là những ví dụ cơ bản về các quyền và tự do chính trị. Các quyền này thường được quy định rõ trong hiến pháp của mỗi quốc gia nhằm đảm bảo sự bảo vệ pháp lý vững chắc.

(e) Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật

Một đặc điểm quan trọng khác của nền dân chủ là mọi cá nhân đều bình đẳng trước pháp luật. Điều này không phụ thuộc vào việc bạn giàu hay nghèo, là nam hay nữ, sinh ra tại Thụy Điển hay ở một quốc gia khác. Tất cả mọi người đều phải tuân thủ các quy định pháp luật hiện hành.

Nếu bạn phạm tội hoặc bị cáo buộc phạm tội, bạn có quyền được cơ quan chức năng điều tra một cách đầy đủ và khách quan. Không ai được phép bị kết án nếu chưa trải qua một quy trình xét xử công bằng.

3- Có nhiều hình thức dân chủ khác nhau

Nền dân chủ không tồn tại dưới một mô hình duy nhất. Các quốc gia dân chủ khác nhau lựa chọn những cách thức khác nhau để nhân dân thực thi quyền lực chính trị. Chẳng hạn, một quốc gia có thể áp dụng dân chủ đại diện. Điều này có nghĩa là người dân bầu ra các đại diện – thường là các đảng phái hoặc các chính trị gia – để thay mặt họ điều hành đất nước. Thụy Điển là một nền dân chủ đại diện. Mọi công dân có quyền bầu cử sẽ bỏ phiếu cho các đảng có thể giành ghế trong Quốc hội (Riksdag), hội đồng vùng, hội đồng đô thị và Nghị viện châu Âu.

Một số quốc gia cũng kết hợp các yếu tố của dân chủ trực tiếp. Dân chủ trực tiếp là hình thức mà trong đó mọi người có quyền bỏ phiếu sẽ trực tiếp tham gia vào quá trình ra quyết định. Ví dụ điển hình của dân chủ trực tiếp là trưng cầu dân ý, nơi người dân được hỏi ý kiến hoặc được yêu cầu bỏ phiếu để quyết định đối với một vấn đề cụ thể.

4- Những thách thức đối với nền dân chủ Thụy Điển

So với nhiều quốc gia khác, nền dân chủ ở Thụy Điển được xem là vững mạnh. Một bộ phận lớn dân chúng, cả nam và nữ, tham gia bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử. Ở Thụy Điển, mọi người đều có quyền cất lên tiếng nói của mình và bày tỏ quan điểm. Đa số người dân tin tưởng vào cơ quan công quyền, chính phủ và tin tưởng lẫn nhau. Tuy nhiên, nền dân chủ Thụy Điển vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức.

Một thách thức là tỷ lệ cử tri đi bầu có sự khác biệt đáng kể giữa các nhóm xã hội khác nhau. Ví dụ, tỷ lệ cử tri tham gia bầu cử thấp hơn trong nhóm có trình độ học vấn thấp.

Một thách thức khác là tình trạng tuyên truyền, thông tin sai lệch và thù hận đôi khi lan truyền trên mạng xã hội. Các chính trị gia, nhà báo và những người tham gia tranh luận công khai đôi khi bị đe dọa. Phụ nữ khi phát biểu hoặc viết bài bày tỏ quan điểm đôi khi phải đối mặt với sự thù ghét, đe dọa và quấy rối tình dục chỉ vì họ là phụ nữ. Con người cũng có thể trở thành nạn nhân của tội phạm thù ghét hoặc phân biệt đối xử dựa trên tôn giáo, giới tính hoặc màu da. Khi có nguy cơ bị tấn công thù hận, không phải ai cũng đủ an tâm để tiếp tục tham gia vào các quá trình dân chủ.

Ngoài ra, còn có những nhóm chủ trương phá hoại dân chủ, gây mất lòng tin và chia rẽ xã hội — chẳng hạn bằng cách kích động đối đầu giữa các nhóm dân cư hoặc lan truyền thông tin sai lệch.

Dân chủ không thể tự duy trì. Chúng ta phải chủ động bảo vệ nó. 

Điều này có nghĩa là mỗi cá nhân cần thực hành các quyền dân chủ của mình: tham gia bầu cử, tìm hiểu và hình thành quan điểm về các vấn đề xã hội, theo dõi tin tức và các thông tin chính thống từ cơ quan công quyền. Chỉ như vậy, nền dân chủ mới có thể tiếp tục tồn tại và phát triển.

5- Dân chủ trong đời sống hằng ngày

Ví dụ: Adam mong muốn có tiếng nói trong xã hội

Adam có giấy phép cư trú và đã sống tại Gothenburg được bốn năm. Gần đây, anh tham gia bỏ phiếu trong cuộc bầu cử cấp đô thị. Anh nghĩ rằng phải đợi thêm bốn năm nữa mới có cơ hội tác động đến các quyết định chính trị tại địa phương. Nhưng liệu có đúng là Adam chỉ có thể ảnh hưởng đến đời sống dân chủ vào ngày bầu cử? Hay anh còn những cách thức khác để tham gia?

Dân chủ không chỉ giới hạn trong việc bỏ phiếu, và cũng không phải chỉ chính trị gia mới duy trì nền dân chủ. Dân chủ hiện diện trong đời sống hằng ngày — tại trường học, trong khu dân cư, trong các hoạt động thể thao, và ngay tại nơi làm việc.

Đối với tất cả những người đang sinh sống tại Thụy Điển, việc tiếp tục phát triển và bảo vệ nền dân chủ là hết sức quan trọng. Chúng ta cần có cảm giác mình là một phần của xã hội và rằng mình có khả năng đóng góp vào sự thay đổi.

Bạn có ý tưởng nào giúp hành trình đi lại mỗi ngày trở nên an toàn hơn? Bạn có cho rằng việc cân nhắc tác động đến môi trường là cần thiết? Danh sách dưới đây đưa ra những gợi ý về cách bạn có thể tham gia một cách chủ động vào đời sống xã hội và ảnh hưởng đến các điều kiện sống thường nhật của mình. Mỗi ý kiến và quan điểm của bạn đều có ý nghĩa.

6- Những việc bạn có thể làm để tác động và tham gia vào tiến trình dân chủ:

• Bạn có thể tham gia bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử.
• Bạn có thể trở thành thành viên của một đảng chính trị.
• Bạn có thể liên hệ trực tiếp với một chính trị gia.
• Bạn có thể khởi xướng hoặc ký tên vào một kiến nghị.
• Bạn có thể tham gia các hình thức phản đối có tổ chức, chẳng hạn như biểu tình.
• Bạn có thể tham gia hoặc thành lập một hội, nhóm hay tổ chức.
• Bạn có thể liên hệ với các cơ quan truyền thông để nêu lên những vấn đề bạn cho là quan trọng.
• Bạn có thể viết bài xã luận hoặc gửi thư tới tòa soạn báo.
• Bạn có thể đăng tải nội dung trên mạng xã hội để thu hút sự chú ý tới một vấn đề.
• Bạn có thể tác động trong môi trường làm việc, ví dụ thông qua các công đoàn.
• Bạn có thể gửi góp ý hoặc khiếu nại tới chính quyền địa phương.
• Nếu bạn đang đi học, bạn có thể bày tỏ ý kiến với giáo viên hoặc hội đồng học sinh.
• Bạn có thể đóng góp ý kiến trong khu dân cư nơi mình sinh sống.
• Bạn có thể tham gia các cuộc họp do chính quyền địa phương tổ chức.
• Bạn có thể gửi đề xuất của công dân tới chính quyền thành phố hoặc vùng.

Những câu hỏi để suy ngẫm

Hãy cân nhắc về những điều bạn mong muốn thay đổi trong xã hội, hoặc những giá trị mà bạn cho là quan trọng. Trong số các hình thức đã nêu ở trên, bạn sẽ lựa chọn phương thức nào để lên tiếng, trình bày quan điểm hoặc đề xuất của mình?