Tác giả: Nguyễn Huy Vũ.

Cuộc đảo chính ngày 1/11/1963 đã chính thức đóng lại chế độ Đệ nhất Việt Nam Cộng Hoà. Nhắc đến chế độ Đệ nhất Việt Nam Cộng Hoà, người ta hay nhắc đến đảng Cần Lao và tư tưởng nhân vị của nó. Tuy vậy, theo tôi, tư tưởng lớn nhất của chế độ Đệ nhất Việt Nam Cộng Hoà nằm ở cuốn Chính đề Việt Nam, được viết bởi ông Ngô Đình Nhu và các cố vấn của mình. Đó cũng là tư tưởng chính trị mà chế độ Đệ nhất Việt Nam Cộng Hoà đang bắt đầu triển khai, mà nếu không có cuộc đảo chính, giờ này có lẽ sự thịnh vượng của miền Nam Việt Nam không cách xa những nước thịnh vượng nhất ở châu Á như Hàn Quốc, Đài Loan, hay Singapore, bao nhiêu.

Khi nói đến kế sách làm sao để phát triển quốc gia, bàng bạc trong cuốn sách, tác giả liên tục nhắc đến nhu cầu phải nhanh chóng Tây phương hoá và lấy nước Nhật làm khuôn mẫu. Tây phương hoá ở đây nghĩa là thay đổi văn hoá suy nghĩ và làm việc như người phương Tây, tổ chức và quản trị xã hội theo họ, và ông cho rằng Nhật Bản là nước châu Á duy nhất đã Tây phương hoá triệt để và họ đã thành công. Việt Nam muốn thành công tất phải đi theo con đường của Nhật Bản. 

Nói Tây phương hoá thì nhiều người Việt sẽ giãy nãy lên, vì tinh thần tự hào dân tộc. Nhưng ngày nay, ai cũng đồng ý với nhau là muốn Việt Nam phát triển thì Việt Nam phải cải cách sang một thể chế lành mạnh, một thể chế bao gồm mọi người trong quá trình tiến bộ, một thể chế minh bạch, tự do, có kiểm soát và cân bằng, tương tự như các thể chế phương Tây. Vai trò của thể chế — tức cách thức tổ chức xã hội — định hình nên sự thịnh vượng của quốc gia đã được giới nghiên cứu kinh tế đồng ý với nhau từ rất lâu và giải Nobel về kinh tế năm ngoái đã trao cho ba nhà kinh tế có công trong việc giải thích cách thể chế tạo nên sự phồn vinh của những xã hội.

Còn nói thay đổi theo văn hoá phương Tây thì nhiều người Việt chắc cũng sẽ cự tuyệt. Nhưng, một lần nữa, giải Nobel kinh tế năm nay đã chính thức công nhận những công trình nghiên cứu rằng văn hoá là cội nguồn của phát triển (1). Xã hội muốn phát triển thì người dân phải có văn hoá tích cực. Văn hoá tò mò để tạo ra cái mới. Văn hoá lương thiện, tôn trọng của cải, tôn trọng pháp luật, tôn trọng sự tự do, và tôn trọng những ý kiến mới là nền tảng để một xã hội có thêm những tư tưởng và sản phẩm mới. Có văn hoá thì sau đó mới đi đến tổ chức một thể chế tiến bộ. Và sau khi thể chế hoá cách thức tổ chức xã hội và bảo đảm nó hoạt động với tinh thần của một văn hoá tiến bộ thì điều này đến lượt nó sẽ bảo lưu và phát triển văn hoá. Tinh thần tự do đã khuyến khích những tư tưởng trong phong trào Khai sáng ở châu Âu, và dưới những tư tưởng của phong trào Khai sáng của châu Âu, nó đã mở đường hình thành nên những thể chế nhằm bảo đảm sự tự do — điều này làm nền tảng cho sự thịnh vượng của các quốc gia. Rất khó mà áp đặt những thể chế tự do lên những cộng đồng vốn không quen với những tư tưởng này. Vì vậy mà văn hoá và tư tưởng luôn đi trước những cải cách thể chế và tổ chức xã hội — đó là một quá trình thay đổi tự nhiên của xã hội. 

Những xã hội châu Á phát triển vượt bậc đã phải phát triển cùng lúc thể chế và văn hoá, và một cách không ngẫu nhiên, những xã hội này phát triển đi cùng với nó là “Tây phương hoá” cả về thể chế và văn hoá. Sau Nhật, đến Singapore, Đài Loan, Hàn Quốc — đó là những xã hội đã “Tây phương hoá”.

Rõ ràng, tư tưởng của ông và những cố vấn của đệ nhất Cộng hoà có thể nói đã đi trước thời đại nửa thế kỷ khi những người này đã nhanh chóng nhận ra rằng phải thay đổi văn hoá Việt Nam thì mới thay đổi được dân tộc. 

Nhưng không chỉ Tây phương hoá, cuốn sách còn đề cập đến những ý quan trọng khác, từ đối ngoại đến đối nội cho những lãnh đạo tương lai của Việt Nam trong bối cảnh của thế giới. Ngày nay, Chiến Tranh Lạnh đã kết thúc nhưng nó hình thành một cuộc chiến khác, cũng giữa hai phe, chỉ khác nhau về tên gọi và khác nhau về hình thái. Và vì vậy, sau nửa thế kỷ cuốn sách vẫn còn nhiều giá trị, không chỉ giá trị lịch sử về tư tưởng mà còn là những gợi ý về trị quốc dành cho các lãnh đạo tương lai. 

1/11/2025

Chú thích: 

(1) Nguyễn Huy Vũ, “Giải Nobel Kinh Tế 2025 và Việt Nam,” Phong trào Duy Tân, 14/10/2025.

Đọc toàn bộ cuốn sách Chính đề Việt Nam ở đây: https://phongtraoduytan.com/chinh-de-viet-nam/