Tác giả: Vương Hỗ Ninh

Chương 7. Kim tự tháp chính trị

Bài 6. Quy trình minh bạch

Một khía cạnh thú vị của quá trình chính trị là phần lớn quá trình ra quyết định đều công khai. Thượng viện và Hạ viện liên bang họp và tranh luận công khai, được truyền hình trực tiếp, đồng thời mở cửa cho những người quan sát thông thường tại các ghế chỉ định. Kết quả bỏ phiếu của tất cả các nhà lập pháp cũng được công khai, và bảng hiển thị điện tử tự động cho thấy vị trí bỏ phiếu của từng người ngay lập tức. Chính quyền bang cũng họp và tranh luận theo cách tương tự như cơ quan lập pháp liên bang. Tôi từng quan sát phiên họp của cơ quan lập pháp bang Maryland tại phòng họp, có các ghế khán giả và bảng hiển thị điện tử. Ở cấp chính quyền địa phương, các phiên điều trần công khai cũng là điều phổ biến. Các phiên điều trần công khai thường diễn ra trong các cơ quan nghị sự. Ở cấp chính quyền quận, cách tổ chức có sự khác biệt, nên tôi không thể nói đây là cách làm chung trên toàn nước Mỹ. Tôi đã tham dự một cuộc họp của Hội đồng Ủy ban Quận Johnson tại bang Iowa, được mở cửa cho công chúng.

Địa điểm tổ chức nằm trong tòa nhà hành chính quận. Tòa nhà Hành chính Quận là một tòa nhà bốn tầng, có quy mô tương đương một rạp chiếu phim. Nó nhỏ hơn nhiều so với quy mô các văn phòng chính quyền quận ở Trung Quốc. Hai văn phòng lớn nhất trong chính quyền quận là văn phòng đăng ký cử tri và văn phòng cấp giấy phép lái xe. Phòng họp có diện tích khoảng 50-60 mét vuông, với bàn cố định hàng ghế đầu và năm ghế cố định cho năm ủy viên được bầu. Trước mỗi người có đặt biển tên. Bên phải là vị công tố viên và kiểm toán viên. Họ tham gia góp ý khi có các vấn đề liên quan đến tài chính và pháp lý. Bên trái là thư ký, với thiết bị ghi âm. Đối diện bục phát biểu, có một bàn nhỏ và ghế dành cho những người quan tâm đến ý kiến có thể trình bày quan điểm. Phía sau bàn này có hơn hai mươi ghế dành cho công chúng ngồi theo dõi các quyết định và lắng nghe thảo luận.

Công chúng nói chung không quá quan tâm đến các cuộc họp này, chủ yếu những người có liên quan trực tiếp đến các quyết định trong ngày họp mới sẵn sàng tham dự. Những người có mặt để quan sát có thể theo dõi, và có thể phát biểu, bình luận nếu được chủ tọa cho phép trước.

Phiên họp trong ngày diễn ra rất dài, bắt đầu lúc 9 giờ sáng. Các phóng viên của các báo địa phương cũng có mặt. Có một số nội dung trong chương trình thảo luận không chính thức. Một trong số đó là việc cải tạo lại văn phòng của một cơ quan quận. Có nhiều tranh luận về việc lắp thảm, rèm cửa, máy điều hòa không khí, và mức chi phí mà tiểu bang và quận sẽ phải chịu. Người phát ngôn của cơ quan đề xuất yêu cầu trình bày lý do, các ủy viên quận đặt câu hỏi một cách rất cẩn trọng và chu đáo. Thậm chí kiến trúc sư cũng được mời đến. Cuối cùng, quyết định được đưa ra là kiến trúc sư sẽ chuẩn bị bản dự thảo trước, sau đó các ủy viên quận sẽ họp lại để bàn bạc tiếp.

Nội dung thứ hai là thảo luận về việc xây dựng một con đường, mở và nối hai con đường nhằm tạo thuận tiện hơn cho khu vực. Mỗi người đề xuất dự án phải trình bày lý do, trả lời câu hỏi và cung cấp tài liệu. Họ mang theo tài liệu bằng văn bản và bản vẽ thiết kế. Khi họp, mọi người phải tập trung xung quanh để thảo luận về bản vẽ rồi mới đưa ra quyết định.

Những chương trình không chính thức là dành cho chuẩn bị và thảo luận các vấn đề, không yêu cầu biểu quyết. Cơ chế ra quyết định của quận tương đương với cơ quan lập pháp, nơi quyết định cuối cùng được đưa ra bằng hình thức bỏ phiếu, và kết quả bỏ phiếu được công khai.

Chương trình chính thức bắt đầu lúc 10 giờ với tiếng gõ búa nhỏ từ chủ tọa. Mục đầu tiên là xem xét việc bán tài sản. Có ba tài sản được đưa ra, trong đó hai tài sản được chấp thuận nhanh chóng. Mục thứ ba gây tranh cãi gay gắt. Nội dung chính là: theo luật, tất cả những người sở hữu tài sản và bất động sản đều phải nộp thuế tài sản, nếu không nộp, chính quyền có quyền tịch thu tài sản và đem bán đấu giá. Số tiền thu được từ việc bán sẽ được trừ vào khoản thuế tài sản. Đây là một luật rất nghiêm khắc, và người dân không thể trốn thuế tài sản. Vấn đề được xem xét trong ngày hôm đó thuộc phạm vi này. Có một người đang xây nhà, nhưng xây được nửa chừng thì có lẽ hết tiền nên không thể hoàn thành. Tuy nhiên, ông ta vẫn phải đóng thuế tài sản trên căn nhà đó, mà ông ta không đóng được. Chính quyền đã tịch thu căn nhà và đem rao bán. Một người bạn cũ của ông ta sẵn sàng mua căn nhà với giá 2.000 đô la và trả lại cho ông ta để giải quyết vấn đề. Một cặp vợ chồng trẻ sống cạnh nhà chưa hoàn thiện này thì cho rằng căn nhà quá nguy hiểm cho trẻ con chơi đùa và muốn mua để phá bỏ. Họ hứa sẽ trả 1.000 đô la. Cuộc tranh luận xảy ra giữa những người này.

Chủ sở hữu tài sản trình bày để giải thích trường hợp của mình, người bạn bênh vực bạn mình; người phụ nữ trẻ bảo vệ quan điểm của mình. Mỗi bên còn có một hoặc hai hàng xóm phát biểu thay cho họ. Sau một cuộc tranh luận kéo dài, các thành viên tiến hành bỏ phiếu. Kiểm toán viên lần lượt gọi tên từng thành viên, những người đồng ý nói “có”, những người phản đối nói “không”. Kết quả bỏ phiếu được kiểm toán viên ghi nhận. Kết quả là cặp vợ chồng trẻ thắng phiếu. Cuộc họp của các ủy viên quận ưu tiên mức 1.000 đô la thay vì 2.000 đô la, có lẽ vì họ cho rằng chủ sở hữu tài sản không được phép giữ tài sản vì ông ta đã không đóng thuế suốt 11 năm. Nếu chọn 2.000 đô la thì kết quả là chủ sở hữu vẫn giữ căn nhà mà không phải trả thuế tài sản trong 11 năm qua.

Mục xem xét thứ hai là kế hoạch của cơ quan “Dịch vụ Nhân sinh” (Human Services), đề nghị mở rộng không gian văn phòng và thành lập một trung tâm dành cho thanh thiếu niên. Trưởng cơ quan dịch vụ nhân sinh quận trình bày lý do và nộp bản dự thảo cùng bản vẽ thiết kế. Kết quả bỏ phiếu: thông qua.

Mục thứ ba, một bức thư gửi cho Sở Phát triển Kinh tế tiểu bang bàn về việc đảm bảo các quyền lợi lớn hơn cho quận, được thông qua nhanh chóng mà không có nhiều tranh luận.

Tiếp theo là vài vấn đề liên quan đến kiểm toán quận và việc cấp giấy phép bán rượu. Ở Hoa Kỳ, người ta phải có giấy phép để bán rượu, và việc bán rượu không có giấy phép là bất hợp pháp. Khi tôi ăn tại một nhà hàng Hàn Quốc, họ không có bia vì không có giấy phép. Việc cấp giấy phép này không gặp phải sự phản đối nào. Sau đó, đề xuất của công tố viên về cuộc bầu cử trường học năm 1988, mà ông đã chuẩn bị hồ sơ, cũng được thông qua.

Một đơn xin phép của một cá nhân cũng được thảo luận. Người này dự định chuyển đổi 11 mẫu đất nông nghiệp thành khu dân cư để xây dựng một ngôi nhà mới. Không có ai phản đối và đề xuất được chấp thuận. Ở Hoa Kỳ, chủ đất không được tự do làm theo ý mình với đất của mình mà phải tuân theo luật pháp của chính phủ, trong đó yêu cầu phải được phê duyệt kế hoạch sử dụng đất mới được phép khởi công xây dựng.

Sau đó, một số mục trong chương trình được thảo luận nhanh và tất cả đều được thông qua.

Mục cuối cùng được thảo luận khá lâu là vấn đề dọn tuyết vào mùa đông. Với số lượng xe cộ đông đảo ở Hoa Kỳ, việc dọn tuyết trên các con đường vào mùa đông là một vấn đề lớn. Cần mua thiết bị, lập ngân sách, và tuyển người thực hiện. Nếu chi nhiều tiền mà tuyết rơi ít thì hiệu quả không cao. Nếu tiết kiệm tiền thì lại không đủ khả năng xử lý khi tuyết rơi nhiều, khiến cử tri thất vọng, do đó vấn đề dọn tuyết trở thành một nội dung quan trọng trong chương trình nghị sự của chính quyền vào mùa đông.

Sau khi hoàn thành chương trình, vài ủy viên quận cùng công tố viên và kiểm toán viên trao đổi ý kiến với nhau. Mỗi người có thể đặt câu hỏi và ghi nhận vào biên bản.

Cuối cùng, chủ tọa hỏi khán giả có điều gì muốn nói không. Lúc này chỉ còn hai người nghe lại, số còn lại khoảng hai chục người đã lần lượt ra về sau khi vấn đề của họ được bàn. Một người nói rằng ông có ý kiến. Ông hỏi các ủy viên quận rằng khi phê duyệt kế hoạch Dịch vụ Nhân sinh (tức xây dựng tòa nhà văn phòng mới), họ có cân nhắc việc thuê hoặc mua một tòa nhà hiện có không, và tại sao phải xây mới trong khi chi phí sẽ cao hơn nhiều. Người này không liên quan gì đến dự án nhưng rất quan tâm đến vấn đề này. Một trong các ủy viên quận, người đã điều tra kỹ vụ việc, trả lời. Cuộc họp kết thúc với tiếng gõ búa gỗ của chủ tọa.

Toàn bộ quá trình này, vốn hoàn toàn công khai, cho phép bất kỳ ai cũng có thể ngồi dự và phát biểu ý kiến. Các ủy viên hội đồng quận đều được bầu cử. Sau cuộc họp, một trong số các ủy viên hội đồng quận đã nói với tôi rằng tại các cuộc họp hội đồng quận, mọi vấn đề đều phải được bỏ phiếu công khai. Nếu không có bỏ phiếu công khai thì họ không thể ra quyết định.

Phần lớn hoạt động của chính trị diễn ra ở cấp địa phương. Việc chính trị địa phương vận hành đúng đắn chính là nền tảng cho sự vận hành của toàn bộ hệ thống. Nhận thức của mỗi công dân bình thường về hệ thống chính trị thường bắt nguồn đầu tiên từ cách thức vận hành của các thiết chế chính trị gần gũi nhất với họ. Quá trình thảo luận chính trị ở cấp quận khiến người dân cảm nhận được sự minh bạch cao độ. Tất nhiên, họ cũng có cách riêng để qua mặt những vấn đề họ muốn thông qua hoặc không muốn công chúng biết. Việc bỏ phiếu phải công khai, nhưng họ có thể dùng ngôn ngữ chuyên môn rất đặc thù và bỏ phiếu rất nhanh. Người ta gọi đó là “Railroading” — nghĩa là “chạy tàu nhanh”, tức là trước khi người khác kịp phản ứng, quyết định đã được thông qua.

Nhiệm vụ chính của hội đồng quận thực ra là thảo luận cách thức sử dụng ngân sách, và nhiều vấn đề liên quan đến tiền bạc; không có nhiều vấn đề chính trị thuần túy, cũng như họ không trực tiếp quản lý các vấn đề kinh tế. Có xu hướng phi chính trị hóa chính trị địa phương, chủ yếu ở các lĩnh vực phúc lợi xã hội, sửa chữa đường xá, thuế, tài sản, v.v. Toàn bộ doanh thu của quận Johnson trong năm 1987 là 21 triệu đô la, trong đó thuế tài sản chiếm khoảng một nửa và thuế chuyển giao giữa các chính quyền hơn 2 triệu đô la. Hội đồng quận chủ yếu quyết định cách chi tiêu số tiền này.

Dĩ nhiên, cũng có những tranh chấp giữa các đảng chính trị ở cấp quận, và các đảng chính trị hoạt động dựa trên địa bàn các quận. Tuy nhiên, hoạt động của các quận mang tính cụ thể rất cao và thường liên quan đến sinh kế của người dân trong quận.

Đối với chính quyền địa phương, có hai mục tiêu cần được thực hiện trong mọi xã hội: thứ nhất, chính quyền địa phương phải đáp ứng hiệu quả các nhu cầu trước mắt của cư dân địa phương; thứ hai, chính quyền địa phương phải có quá trình điều hành cực kỳ minh bạch. Chính quyền địa phương là đôi chân của chính quyền trung ương, không có nó thì chính quyền trung ương không thể di chuyển dù một bước; chính quyền địa phương là đôi tay của chính quyền trung ương, không có nó thì chính quyền trung ương không thể hoàn thành bất cứ việc gì. Chính quyền trung ương nên có những biện pháp và chính sách hiệu quả nhất để thúc đẩy chính quyền địa phương đạt được hai mục tiêu này. Với chính quyền địa phương hiệu quả, chính quyền trung ương sẽ như hổ có cánh, như cá được nước.