Một hệ thống tư pháp công bằng, vô tư và được bảo đảm bởi Hiến pháp được xây dựng trên nền tảng là các thẩm phán độc lập và chuyên nghiệp. Tính độc lập này không đồng nghĩa với việc các thẩm phán có thể đưa ra phán quyết dựa trên sở thích cá nhân, mà là họ có quyền tự do ra quyết định phù hợp với pháp luật – ngay cả khi các quyết định đó đi ngược lại với chính phủ hoặc các bên có thế lực trong vụ án.

Trong các nền dân chủ, sự độc lập khỏi áp lực chính trị từ các quan chức dân cử và cơ quan lập pháp bảo đảm cho tính vô tư của các thẩm phán. Các phán quyết tư pháp cần được đưa ra một cách khách quan, dựa trên các sự kiện của vụ việc, các lập luận pháp lý, và những điều luật có liên quan – không bị giới hạn hay tác động không chính đáng từ bất kỳ bên nào có lợi ích liên quan. Những nguyên tắc này bảo đảm sự bảo vệ pháp lý bình đẳng cho mọi người.

Quyền của các thẩm phán trong việc xem xét các đạo luật công và tuyên bố chúng vi hiến là một cơ chế kiểm soát cơ bản đối với khả năng lạm quyền của chính phủ – ngay cả khi chính phủ đó được bầu ra bởi đa số dân chúng. Tuy nhiên, quyền lực này đòi hỏi hệ thống tòa án phải được nhìn nhận là độc lập và có thể đưa ra phán quyết dựa trên pháp luật, chứ không phải các cân nhắc chính trị.

Dù được bầu chọn hay được bổ nhiệm, các thẩm phán đều phải được bảo đảm về nhiệm kỳ hoặc sự ổn định công việc theo quy định pháp luật, để họ có thể đưa ra các quyết định mà không phải lo sợ bị áp lực hay công kích từ những người có quyền lực. Một xã hội dân sự thể hiện sự coi trọng đội ngũ thẩm phán chuyên nghiệp bằng cách cung cấp cho họ chế độ đào tạo và thù lao xứng đáng.

Niềm tin vào sự vô tư của hệ thống tòa án – rằng nó là một nhánh “phi chính trị” của chính quyền – là nguồn sức mạnh và tính chính danh chủ yếu của hệ thống này.

Tuy nhiên, tòa án cũng không nằm ngoài quyền được công chúng bình luận, giám sát và phê bình, như tất cả các thiết chế khác. Quyền tự do ngôn luận thuộc về tất cả mọi người – cả các thẩm phán lẫn những người chỉ trích họ.

Để bảo đảm tính vô tư, đạo đức nghề nghiệp tư pháp yêu cầu các thẩm phán phải rút khỏi (hay còn gọi là “từ chối xét xử”) những vụ án mà họ có xung đột lợi ích.

Trong một nền dân chủ, các thẩm phán không thể bị bãi nhiệm vì những lời phàn nàn nhỏ nhặt hoặc do bị chỉ trích về mặt chính trị. Họ chỉ có thể bị cách chức trong trường hợp phạm tội nghiêm trọng hoặc vi phạm kỷ luật nghiêm trọng, thông qua một quy trình luận tội (đưa ra cáo buộc) và xét xử phức tạp, kéo dài – được thực hiện tại cơ quan lập pháp hoặc trước một hội đồng tòa án độc lập.

Một nền tư pháp độc lập mang lại sự bảo đảm cho người dân rằng các phán quyết của tòa án sẽ dựa trên pháp luật và Hiến pháp quốc gia, chứ không bị chi phối bởi quyền lực chính trị vốn thay đổi liên tục hay sức ép từ một đa số tạm thời. Với tính độc lập này, hệ thống tư pháp trong một nền dân chủ đóng vai trò là thành trì bảo vệ những quyền và sự tự do của nhân dân.

Nguyễn Huy Vũ biên dịch.

Nguồn: Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ. Lưu tại: www.principlesofdemocracy.org