Các vấn đề liên quan đến chiến tranh và hòa bình là những vấn đề hệ trọng bậc nhất mà bất kỳ quốc gia nào cũng có thể phải đối diện. Trong những thời điểm khủng hoảng, không ít quốc gia có xu hướng tìm đến lực lượng quân sự như một giải pháp lãnh đạo.

Tuy nhiên, điều này không phù hợp trong bối cảnh của các nền dân chủ.

Trong một thể chế dân chủ, các quyết định liên quan đến chiến tranh, hòa bình hay các mối đe dọa đối với an ninh quốc gia là những vấn đề có ý nghĩa trọng đại đối với toàn xã hội, và vì vậy, cần phải được quyết định bởi nhân dân thông qua các đại diện do họ trực tiếp bầu ra. Quân đội trong một quốc gia dân chủ có chức năng phục vụ quốc gia, chứ không được quyền lãnh đạo. Các sĩ quan quân sự có vai trò cố vấn cho giới lãnh đạo dân sự được bầu và thực hiện các quyết định do những người này ban hành. Chỉ những cá nhân được ủy quyền thông qua bầu cử dân chủ mới có thẩm quyền và trách nhiệm quyết định vận mệnh của quốc gia.

Do đó, nguyên tắc kiểm soát dân sự đối với quân đội là một nền tảng không thể thiếu của thể chế dân chủ.

Việc các công dân đảm nhiệm vai trò chỉ đạo quân đội quốc gia và quyết định các vấn đề quốc phòng không xuất phát từ giả định rằng họ am hiểu hơn các chuyên gia quân sự, mà bởi vì họ là những người đại diện cho nhân dân, và do đó có trách nhiệm đưa ra các quyết định chính trị và chịu trách nhiệm giải trình trước công chúng.

Lực lượng quân đội trong một nhà nước dân chủ được thiết lập nhằm bảo vệ quốc gia và bảo đảm các quyền tự do cơ bản của công dân. Quân đội không đại diện cho bất kỳ quan điểm chính trị, sắc tộc hay nhóm xã hội cụ thể nào. Sự trung thành của họ hướng tới các lý tưởng phổ quát của quốc gia, đối với pháp quyền và với nguyên lý dân chủ.

Việc duy trì sự kiểm soát của giới dân sự nhằm bảo đảm rằng các giá trị, thể chế và chính sách của quốc gia là kết quả của ý chí tự do của nhân dân, chứ không phải là sản phẩm của giới quân sự. Chức năng của quân đội là bảo vệ xã hội, chứ không phải định hình hoặc lãnh đạo xã hội đó.

Mọi chính phủ dân chủ đều trân trọng kiến thức chuyên môn và các khuyến nghị của giới quân sự trong quá trình hoạch định chính sách quốc phòng và an ninh quốc gia. Các nhà lãnh đạo dân sự dựa vào quân đội để tiếp nhận sự tư vấn chuyên sâu trong các lĩnh vực này, đồng thời giao phó cho quân đội nhiệm vụ thực thi các quyết sách đã được thông qua. Tuy nhiên, chỉ có giới lãnh đạo dân sự do dân bầu mới có quyền đưa ra các quyết định chính sách tối hậu – và lực lượng quân đội có nghĩa vụ thi hành các quyết định ấy trong phạm vi trách nhiệm của mình.

Dĩ nhiên, các cá nhân trong quân đội có quyền tham gia bình đẳng vào đời sống chính trị của quốc gia với tư cách là công dân – song điều đó chỉ được thực hiện khi họ đã rời khỏi quân ngũ. Các lực lượng vũ trang cần phải duy trì sự trung lập và không được can dự vào các hoạt động chính trị. Quân đội là lực lượng trung lập phục vụ cho nhà nước, không phải là công cụ của bất kỳ đảng phái hay phe nhóm nào, và là người bảo vệ trật tự xã hội.

Sau cùng, việc duy trì sự kiểm soát dân sự đối với quân đội là điều kiện tiên quyết để bảo đảm rằng các chính sách quốc phòng và an ninh không phương hại đến những giá trị cốt lõi của nền dân chủ, bao gồm nguyên tắc đa số, quyền của thiểu số, tự do ngôn luận, tự do tôn giáo và các nguyên tắc tố tụng công bằng. Việc bảo đảm nguyên tắc kiểm soát dân sự là trách nhiệm của tất cả các nhà lãnh đạo chính trị, trong khi quân đội có nghĩa vụ tuân thủ các mệnh lệnh hợp pháp do chính quyền dân sự ban hành.

Nguyễn Huy Vũ biên dịch.

Nguồn: Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ. Lưu tại: www.principlesofdemocracy.org