Tác giả: Tư Tiếu Nguyễn Hữu Quang.
Cũng như Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh, Tư Tiếu Nguyễn Hữu Quang mỗ dù đã quyết định không chơi FB, nhưng rồi “giữa đường thấy sự bất bình chẳng tha” (Nguyễn Đình Chiểu, Lục Vân Tiên) nên cũng quyết gõ dăm ba chữ để trả nghĩa cho các sư phụ trường làng xa xưa…
Không hẹn mà gặp, Vinh – Quang nhưng còn thiếu Sáng – Tỏ nên anh em tôi vẫn chưa có được một “Bộ Tứ” để hiển vinh cho dòng họ.
Nhưng khác với blogger Nguyễn Hữu Vinh (Ba Sàm), mỗ không muốn bàn về bài của Giáo sư người Nhật gốc Quảng Nam Trần Văn Thọ, mặc dù hoàn toàn chia sẻ với Ba Sàm (1). Bài viết ấy, đồng ý với nhận xét của Ba Sàm, “chan chứa” khá nhiều “căn bệnh mãn tính” của người Việt hiện nay (2).
Nhưng sự bất bình của mỗ lại ở cái não trạng của các “lều viết thuê” diễn văn cho lãnh đạo! Chỉ cần phân tích diễn ngôn phê phán (3) (Critical Discourse Analysis – CDA), kết hợp với khung lý thuyết về chủ nghĩa dân túy (populism) và ngụy khoa học (pseudo-scientific discourse), là chỉ ngay ra được cái cơ chế ngôn ngữ và tư duy chính trị mà các nhà “viết mướn” diễn văn cho Tô Lâm đã lợi dụng “khoa học” và “nhân dân” như công cụ hợp pháp hóa quyền lực toàn trị (4).
Bản chất bịp dân…
Tính chất dân túy thể hiện ở việc đồng nhất đảng với nhân dân:
“Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân Việt Nam giành độc lập và phát triển.” (5)
Cách diễn đạt này triệt tiêu khả năng nhìn nhận lịch sử đa chiều và đối thoại xã hội, khi mọi thành tựu đều quy về một trung tâm quyền lực duy nhất. Trong lý thuyết diễn ngôn, đây được gọi là chiến lược “độc chiếm tính đại diện” (monopoly of representation) – cơ chế chủ chốt của dân túy độc đảng và chủ nghĩa toàn trị (6).
Một đặc điểm nổi cộm nữa là sự chuyển hóa chính trị thành đạo đức. Thay vì mô tả các chính sách cụ thể, diễn ngôn hướng về các phạm trù luân lý:
“Nhà nước liêm chính, minh bạch, nhân ái”, “phát triển mà thiếu công bằng thì không bền vững.”
Cách nói trên tạo cảm giác đạo đức cao cả, nhưng đồng thời tự vơ chính quyền vào vị thế “người giữ đạo lý”, còn mọi phê phán khác bị mặc nhiên xem là “phi đạo lý”, thậm chí là phản động.
Trong ngôn ngữ học, đây là chiến lược moralization (7) – biến vấn đề chính trị thành vấn đề đạo đức để tránh trách nhiệm thực chứng. Người nghe bị cuốn vào tầng cảm xúc (“chính quyền vì dân”) thay vì có cơ sở đánh giá bằng dữ liệu cụ thể (“thu nhập bình quân, môi trường, bình đẳng giới…”).
Phần giữa của bài phát biểu, diễn giả sử dụng hàng loạt cụm từ thuộc ngôn ngữ phát triển quốc tế: “phát triển bền vững”, “kinh tế xanh”, “chuyển đổi số”, “kinh tế tri thức”, “bao trùm”, “tự chủ chiến lược”…
Đấy là thuật ngữ của chính sách toàn cầu (global policy jargon) (8). Trong diễn ngôn chính trị Việt Nam, các khái niệm này thường được tái định nghĩa theo hướng biểu tượng, chứ không có các thông số định lượng đi kèm. Ví dụ, “phát triển bền vững” được giải thích như “phát triển gắn với đạo lý, công bằng và niềm tin của nhân dân”, thay vì các chỉ số cụ thể như GDP xanh, mức phát thải, chỉ số Gini hay HDI.
Và ngụy khoa học…
Khi một khái niệm khoa học bị chuyển hóa thành biểu tượng đạo đức hoặc khẩu hiệu, nó trở thành ngụy khoa học (pseudo-scientific rhetoric) (9): sử dụng ngôn ngữ khoa học để hợp pháp hóa niềm tin chính trị, không nhằm tìm kiếm chân lý thực nghiệm.
Các diễn ngôn như “không ai bị bỏ lại phía sau”, “phát triển bao trùm và công bằng”, “lắng nghe phản biện khoa học độc lập” mang tính phi thực chứng (unfalsifiable, tức không thể kiểm chứng bằng thực nghiệm) – nghĩa là không có cách nào để đo lường hoặc xác minh tính đúng sai.
Một hội thảo mệnh danh là khoa học, nhưng hầu như chưa nghe thấy tiếng nói nào, cả phản biện lẫn xây dựng, của các “lều khoa học” nội địa. Có chăng thì lại thật đáng tiếc, đó là giọng điệu của nhà báo vừa “bị chiêu hồi” (10).
Trong khoa học, một mệnh đề không thể kiểm chứng thì không thể được xem là khoa học. Như vậy, diễn ngôn ngụy khoa học trong phát biểu không chỉ là sự giả dối cố ý, mà nó phản ánh bản chất thủ đoạn của quyền lực chính trị muốn mang hình thức hợp lý – tạo vỏ bề ngoài – nhằm “khoa học hóa” cho cái ý thức hệ toàn trị sắt máu (11).
Một điểm đáng chú ý là bài phát biểu liên tục gọi các học giả tham dự là “những người bạn hiểu và yêu Việt Nam”, “nghiên cứu Việt Nam một cách khách quan, thiện chí, xây dựng”.
Ngôn ngữ này phản ánh cơ chế chọn lọc diễn ngôn trong môi trường học thuật chính thức: chỉ những nhà nghiên cứu “thiện chí” (nghĩa là không gây tranh cãi chính trị) mới được mời tham dự.
Trong bối cảnh đó, hội thảo Việt Nam học trở thành một sự kiện mang tính trưng bày hơn là đối thoại học thuật, khi tiếng nói phê phán, phản biện hoặc độc lập bị loại trừ khỏi không gian chính thức. Hội thảo được gọi là “quốc tế”, nhưng thực tế, số lượng các học giả hàng đầu về Việt Nam học ở nước ngoài tham dự rất hạn chế.
Các hiện tượng trên phản ánh rào cản thể chế đối với nghiên cứu độc lập tại Việt Nam: cấp phép nghiên cứu, hạn chế tiếp cận dữ liệu, và nhạy cảm chính trị trong chủ đề. Vì vậy, “diễn đàn quốc tế” ở đây thực chất trở thành một diễn đàn nội địa hóa, nơi “tính quốc tế” chỉ mang hình thức – giống như việc “học thuật hóa chính trị” để củng cố hình ảnh cởi mở, thay vì mở rộng tự do học thuật thực chất.
Ngay cả cái YouTube “lề phải” của VTV24, chắc cũng vì tự cảm thấy xấu hổ, buộc phải góp bài để tôn vinh “bộ quần áo mới của hoàng đế” (chuyện ngắn của Hans Christian Andersen), nên cuối cùng cũng đã tự nguyện “dỡ xuống” để tránh miệng thế gian ./.
CHÚ THÍCH CÁC BÀI NÊN THAM KHẢO:
(1) https://anhbasamdotvet.wordpress.com/2025/10/27/01-tri-thuc-ninh-bo-tai-hai/
Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh
(2) https://www.facebook.com/tran.vantho.9022/posts/pfbid02UFbaaLQNCoRKHYZCYC8Ykf2Dp8b9e3yQRMqfCJz1uiXmJQLaJAhzPU39BVf3TD9Hl
Bài viết của Trần Văn Thọ
(3) https://ijoc.org/index.php/ijoc/article/view/3847?utm_source=chatgpt.com
New Political and Communication Agenda for Political Discourse Analysis: Critical Reflections on Critical Discourse Analysis and Political Discourse Analysis
(4) https://tapchithoidai.diendan.org/ThoiDai36/201736_CaoHuyThuan.pdf
“Dân” và “Bịp Dân Chủ Nghĩa” (Tham luận tại Hội Thảo Hè, Budapest, 31-8-2017)
(6) https://llrjournal.com/index.php/11/article/view/31?utm_source=chatgpt.com
The Language of Power: Discourse Analysis and the Politics of Representation
(Ayesha Khan, Department of Linguistics, Quaid-i-Azam University, Islamabad)
(7) https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/moralization?utm_source=chatgpt.com
(Moralization)
(9) https://iep.utm.edu/pseudoscience-demarcation/?utm_source=chatgpt.com
(Pseudoscience and the Demarcation Problem)
(10) https://baotiengdan.com/2025/10/26/viet-nam-la-ai-trong-tuong-lai/
(11) https://baotiengdan.com/2025/10/25/tu-phong-kien-tra-hinh-den-toan-tri-sat-mau/
(12) https://www.youtube.com/watch?v=GMPIU5qtbYE&t=1s
Việt Nam là nguồn cảm hứng khoa học bất tận | VTV24