Tác giả: Vũ Đức Khanh.

Bản tin ngắn từ Trang Thông tin Chính phủ ngày hôm nay 29/12/2024 đã tạo ra một điểm khởi đầu quan trọng cho những cuộc thảo luận về tương lai của Việt Nam. Nguyên văn như sau:

“Cần dứt khoát bỏ tư duy ‘không quản được thì cấm, không biết mà vẫn quản,’ quán triệt tư duy ‘ai quản lý tốt nhất thì giao.’ Người dân và doanh nghiệp được làm những gì luật không cấm, cái gì cấm thì đưa vào luật, cái gì không cấm thì phải tạo không gian cho sáng tạo, cái gì doanh nghiệp và người dân làm được, làm tốt hơn thì Nhà nước dứt khoát không làm!”

Thoạt nhìn, đây là một thông điệp đầy hứa hẹn, nhấn mạnh sự thay đổi trong tư duy quản lý nhằm tạo điều kiện tốt hơn cho người dân và doanh nghiệp phát triển. Tuy nhiên, khi đặt trong bối cảnh chính trị hiện nay của Việt Nam, bản tin này không chỉ phản ánh một mong muốn cải cách mà còn đặt ra những câu hỏi lớn hơn về những rào cản thực sự cản trở sự chuyển đổi hệ thống.

Hiện trạng chính trị Việt Nam: Một cái nghẽn lớn cần tháo gỡ

1. Quyền lực tập trung tuyệt đối

Hiện nay, Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) kiểm soát toàn diện mọi lĩnh vực từ chính trị, kinh tế, đến xã hội. Quyền lực này không chỉ khiến bộ máy nhà nước bị hành chính hóa mà còn tạo ra sự thiếu minh bạch và trách nhiệm giải trình. Không có một cơ chế kiểm soát độc lập nào giám sát được quyền lực của Đảng, dẫn đến hiện tượng “vừa đá bóng, vừa thổi còi.”

Bản tin của Chính phủ kêu gọi “dứt khoát không làm” những việc mà người dân và doanh nghiệp làm tốt hơn. Tuy nhiên, trong thực tế, cơ chế tập trung quyền lực đã khiến Nhà nước và các cơ quan hành chính thường can thiệp quá sâu vào các lĩnh vực kinh tế và xã hội. Điều này không chỉ kìm hãm sáng tạo mà còn làm giảm hiệu quả quản lý nhà nước.

2. Lợi ích nhóm và sự tha hóa quyền lực

Một rào cản lớn khác đến từ lợi ích nhóm trong nội bộ Đảng và hệ thống chính trị. Các nhóm này thường có động lực bảo vệ cơ chế hiện tại để duy trì quyền lực và lợi ích cá nhân. Điều này dẫn đến sự chậm trễ trong cải cách và sự kháng cự mạnh mẽ đối với bất kỳ thay đổi nào đe dọa lợi ích cốt lõi của họ.

3. Tâm lý sợ thay đổi và văn hóa chính trị bảo thủ

Bài học từ sự sụp đổ của Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu đã ăn sâu vào tâm lý lãnh đạo ĐCSVN. Nỗi sợ rằng bất kỳ sự chuyển đổi nào cũng có thể dẫn đến bất ổn hoặc mất quyền kiểm soát khiến họ thận trọng, thậm chí trì hoãn những cải cách cần thiết.

Cùng lúc đó, văn hóa chính trị Việt Nam hiện tại chưa thực sự khuyến khích sự phản biện hay tranh luận công khai. Không gian dành cho các ý tưởng đổi mới, dù mang tính xây dựng, vẫn rất hạn chế.

Khơi thông tiến trình: Những đề xuất cho một cuộc chuyển đổi hòa bình

1. Cải cách từ nội bộ Đảng

Để thúc đẩy tiến trình chuyển đổi, ĐCSVN cần thực hiện những bước sau:

Chuyển từ lãnh đạo toàn diện sang định hướng chiến lược: Đảng nên tập trung vào việc đề ra các chiến lược dài hạn và nhường lại quyền điều hành cụ thể cho các cơ quan nhà nước. Điều này sẽ giúp hệ thống chính trị trở nên linh hoạt hơn, giảm thiểu tình trạng chồng chéo quyền lực.

Khuyến khích cạnh tranh nội bộ: Xây dựng các cơ chế đánh giá cán bộ dựa trên hiệu quả thực tiễn thay vì chỉ dựa vào lòng trung thành chính trị.

2. Xây dựng một nhà nước pháp quyền thực chất

Việc thúc đẩy pháp quyền là bước đi then chốt để khơi thông tiến trình chuyển đổi:

Pháp luật phải đứng trên mọi tổ chức và cá nhân, kể cả ĐCSVN. Điều này đòi hỏi việc ban hành một luật về hoạt động của Đảng để xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm và nghĩa vụ của ĐCSVN.

Tăng cường cơ chế giám sát độc lập: Cần có các cơ quan giám sát không trực thuộc Đảng để đảm bảo sự minh bạch trong hoạt động quản lý nhà nước.

3. Thúc đẩy không gian chính trị mở

Tạo điều kiện cho các tổ chức xã hội dân sự: Đây là bước đi quan trọng để tạo ra một không gian phản biện lành mạnh và nâng cao vai trò của người dân trong việc định hình chính sách công.

Đổi mới môi trường báo chí và truyền thông: Báo chí cần được trao nhiều quyền tự do hơn để đóng vai trò cầu nối giữa chính quyền và nhân dân.

Những ý kiến phản biện và phản hồi

Phản biện 1: Đổi mới chính trị có thể dẫn đến bất ổn xã hội

Nhiều ý kiến cho rằng sự ổn định là điều kiện tiên quyết cho phát triển, và bất kỳ sự chuyển đổi nào cũng có thể gây ra rủi ro lớn.

Phản hồi: Sự ổn định chỉ có ý nghĩa nếu nó tạo nền tảng cho phát triển bền vững. Một hệ thống chính trị linh hoạt và minh bạch hơn sẽ giảm thiểu nguy cơ bất ổn lâu dài, thay vì duy trì sự ổn định giả tạo.

Phản biện 2: ĐCSVN không có động lực để thay đổi

Một số người cho rằng Đảng sẽ không tự từ bỏ quyền lực và lợi ích của mình.

Phản hồi: Áp lực từ hội nhập quốc tế, các vấn đề kinh tế xã hội nội tại, và sự thức tỉnh của người dân sẽ buộc ĐCSVN phải thay đổi nếu họ muốn duy trì vai trò lãnh đạo.

Phản biện 3: Cải cách thể chế chỉ là hình thức nếu không có thay đổi từ văn hóa chính trị

Phản hồi: Cải cách thể chế cần đi đôi với việc thay đổi nhận thức và tư duy của cả lãnh đạo và nhân dân. Giáo dục chính trị và xã hội cần hướng tới việc khuyến khích tư duy phản biện và sự tham gia của người dân vào các vấn đề quốc gia.

Kết luận: Một Việt Nam tự do, dân chủ và thịnh vượng

Bản tin ngắn của Chính phủ hôm nay 29/12/2024, nếu được hiện thực hóa, có thể là khởi điểm cho một tiến trình đổi mới thực sự. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu xây dựng một Việt Nam tự do, dân chủ và thịnh vượng, cần nhiều hơn những khẩu hiệu: đó là sự thay đổi mang tính cấu trúc và dài hạn.

ĐCSVN đang đứng trước một lựa chọn lịch sử: hoặc dẫn dắt một cuộc chuyển đổi hòa bình và khẳng định vai trò lãnh đạo bằng tính chính danh, hoặc tiếp tục duy trì nguyên trạng với nguy cơ đối mặt với khủng hoảng niềm tin. Với một tầm nhìn xa và ý chí chính trị mạnh mẽ, Việt Nam hoàn toàn có thể viết nên chương mới trong lịch sử của mình.