Tác giả: Phạm Hoàng Thuyên 

Đằng sau các vụ việc truy bức nhà báo – võ sư Đoàn Bảo Châu, bỏ tù hàng loạt KOL như Đoan Trang, Huy Đức… cũng như đang chủ trương đóng cửa các tòa soạn dưới danh nghĩa “tinh giản biên chế”, thực chất là gì ? ĐCSVN muốn truyền đi thông điệp: Sẽ nhốt tất cả KOL vào cái lồng thể chế của Đảng? Nhưng biết đâu lời cảnh báo này sẽ có “phản ứng phụ”: Không phải cứ trung thành với chế độ là an toàn! Điều duy nhất có thể làm nên phẩm giá và sự chính danh của báo chí – cũng như của mỗi con người làm báo – chính là hãy sống và làm việc vì lương tâm, đất nước và dân tộc! Tổ quốc sẽ ghi công! 

Trong dịp kỷ niệm “Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam” hôm 21/6/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm kêu goi: “Báo chí phải trở thành lực lượng kiến tạo niềm tin, cổ vũ khát vọng phát triển đất nước.” Thông điệp ấy nghe ra có vẻ đầy cảm hứng, nhưng khi soi vào thực tế, câu hỏi không thể tránh khỏi: báo chí Việt Nam hôm nay đang thực sự được kiến tạo, hay đang dần bị hủy hoại? 

1. Khi sự thật bị “truy nã” 

Trường hợp nhà báo độc lập – võ sư, nhà văn Đoàn Bảo Châu là một minh chứng. Ngày 14/8/2025, Công an Hà Nội phát lệnh truy nã ông với cáo buộc “tuyên truyền chống nhà nước”. Do bị truy nã buộc ông buộc phải ra tuyên bố trước công luận: ông không làm điều gì sai trái, chỉ viết ra và phát ngôn những điều người dân nghĩ nhưng không bao giờ dám nói (1). 

Thật vậy, “bằng chứng” để tuy tố chỉ xoay quanh các cuộc phỏng vấn và tọa đàm xã hội dân sự – những hoạt động vốn là quyền tối thiểu của một nhà báo. Đoàn Bảo Châu từng cộng tác với nhiều hãng tin quốc tế lớn như AP, Reuters, New York Times, Forbes, và có tới 215.000 người theo dõi trên Facebook. 

Song, trong một môi trường báo chí bị siết chặt, chính những tiếng nói được công chúng hưởng ứng như vậy lại trở thành đối tượng bị triệt hạ. Tổ chức Phóng viên Không biên giới (RSF) ghi nhận năm nay Việt Nam đang giam giữ ít nhất 27 nhà báo độc lập. Việt Nam “được vinh danh” đứng gần cuối bảng xếp hạng tự do báo chí toàn cầu 2025 (2). 

Nếu gọi đó là “kiến tạo niềm tin”, thì e rằng, niềm tin ấy chỉ còn là: im lặng để hy vọng tồn tại. 

2. Khi báo chí chính thống bị biến thành “cái loa” 

Ngay cả báo chí chính thống – vốn được xem là “tai mắt của nhân dân” – cũng nhiều lần cho thấy họ không bao giờ thực sự được độc lập. 

Trường hợp ông Lê Hồng Sơn, cựu Giám đốc Sở GD-ĐT TP.HCM, từng khiến báo chí khốn khổ vì sự im lặng và thái độ gạt bỏ chất vấn. Đỉnh điểm, sở này còn đề nghị kỷ luật phóng viên dám viết bài điều tra. Sau đó, chính ông Sơn đã bị Ban Bí thư khai trừ khỏi Đảng vì sai phạm trong đấu thầu thiết bị. Một câu hỏi nhức nhối: nếu báo chí ngày ấy được lắng nghe thay vì bị “bịt miệng”, liệu xã hội có phải trả giá muộn màng như vậy? (3) 

3. Có tin tờ Tuổi Trẻ, một thương hiệu báo chí cũng sẽ bị sáp nhập 

Không chỉ những cá nhân bị trấn áp, ngay cả những cơ quan báo chí lớn nhất cũng không tránh khỏi sự “sắp xếp”. Sự kiện báo Tuổi Trẻ – với hơn 500.000 bản phát hành/ngày – có thể chính thức kết thúc chặng đường 50 năm để bị sáp nhập vào Sài Gòn Giải Phóng đã để lại nhiều băn khoăn, day dứt trong lòng công chúng (4). 

Tuổi Trẻ không chỉ là một tờ báo, mà còn mang trong mình truyền thống đấu tranh của thanh niên, sinh viên, học sinh Sài Gòn qua nhiều thế hệ. Đó là một tờ báo tự nuôi sống mình, đóng góp ngân sách, và có độc giả đông đảo. Việc xóa tên Tuổi Trẻ để nhập vào một tờ báo vốn thiếu sức hút đã bị nhiều người xem như sự “bức tử” một thương hiệu của niềm tin và hy vọng. 

Đặt ra câu hỏi: đây là dấu hiệu của một “kỷ nguyên mới” cho báo chí, hay chỉ là một bước lùi lịch sử, khi chỉ còn duy nhất một tiếng nói – tiếng nói của cấp ủy?  

4. Hay tất cả sẽ là một chiến dịch “khóa miệng” toàn diện? 

Từ năm 2016 đến nay, hơn 70 nhà báo đã bị bắt, nổ bật nhất là Phạm Đoan Trang bị tù 9 năm (5). Sau khi ông Tô Lâm nắm chức Tổng Bí thư (8/2024), làn sóng đàn áp càng gia tăng. Nhà báo Trương Huy San (Huy Đức) – người từng viết về tham nhũng cấp cao – bị tuyên 30 tháng tù vào đầu 2025 (6). 

Không chỉ “báo lề trái”, mà cả những tiếng nói ôn hòa “lề phải” – các cựu quan chức, học giả từng trong hệ thống – cũng bị khóa tài khoản, cắt sóng, cô lập. Đó là một chiến dịch khóa miệng toàn diện, triệt tiêu mọi khả năng phản biện ngay từ bên trong. 

Song song, chủ trương “mỗi tỉnh, thành, bộ, ngành chỉ có một tờ báo” được triển khai rầm rộ. Lý do được đưa ra: tinh giản và giảm biên chế. Nhưng nếu mục tiêu là tiết kiệm ngân sách, thì giải pháp có thể khác – cho báo chí tự hạch toán, thoát biên chế, hoạt động độc lập. Nhưng điều đó đã không được Đảng cho phép lựa chọn. 

5. Báo chí làm sao để thành cơ chế sửa sai của chính quyền? 

Trong bất kỳ xã hội nào, báo chí không chỉ phản ánh thực tiễn, mà còn là cơ chế sửa sai cho chính quyền. Chính sách và chủ trương luôn có độ trễ so với cuộc sống. Báo chí chính là kênh cảnh báo, phản biện, và thúc đẩy điều chỉnh kịp thời. 

Tiếng nói báo chí đôi khi “nghịch nhĩ”, nhưng đó là điều cần thiết cho sự tiến bộ. Lịch sử chứng minh: một xã hội thiếu tự do báo chí thì giống như cơ thể mất đi hệ miễn dịch – trông yên ổn bên ngoài, nhưng bệnh tật tích tụ bên trong. 

6. Kiến tạo hay hủy hoại? 

Dưới thời Tô Lâm, quyền lực của Tổng Bí thư được củng cố. Nhưng nghịch lý là: khi muốn khóa chặt báo chí và các KLO vào “cái lồng của Đảng” thì niềm tin xã hội càng bị xói mòn. 

Nếu tờ Tuổi Trẻ buộc phải “ra đi”, cùng với việc hàng chục nhà báo bị bắt và truy nã, thì đó không chỉ là những sự kiện rời rạc. Nó phản ánh một thực tế phủ phàng: báo chí đang bị biến từ nhịp cầu của nhân dân thành công cụ độc quyền của cấp ủy. 

Từ những vụ đóng cửa tòa soạn cho đến phong trào tinh giản biên chế, thông điệp ngầm từ xã hội có thể ngược lại với ý đồ thật sự của đảng và nhà nước: không phải cứ trung thành với chế độ là an toàn. Điều duy nhất có thể bảo đảm phẩm giá và sự chính danh của báo chí – cũng như của mỗi con người làm báo – chính là sống và làm việc vì lương tâm, vì đất nước và vì dân tộc (7). 

Chú thích:  

(1) https://baotiengdan.com/2025/08/21/tuyen-bo-gui-cac-co-quan-ngoai-giao-to-chuc-nhan-quyen-va-bao-chi-quoc-te-2/#google_vignette 

(2) https://www.nguoi-viet.com/viet-nam/doan-bao-chau-viet-nam-hoan-toan-khong-co-tu-do-bao-chi/#google_vignette 

(3) https://baotiengdan.com/2025/08/22/rat-hay/ 

(4) https://www.sggp.org.vn/tphcm-phe-duyet-de-an-sap-xep-bao-chi-den-nam-2025-post556538.html 

(5) https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-62669769 (Phúc thẩm Phạm Đoan Trang: Y án chín năm tù và ‘lời nhắn tới lãnh đạo VN’) 

(6) https://www.voatiengviet.com/a/thu-ngo-gui-huy-duc-phien-toa-khong-can-phai-bien-ho/7990565.html 

(7) https://www.voatiengviet.com/a/huy-duc-va-su-bat-tuong-dung-giua-toan-tri-va-phan-bien/7976426.html