Tác giả: Nguyễn Thiều Quang
Ngày 22/7/2025 liệu sẽ được ghi lại không chỉ như thời khắc Philippines bứt phá trong quan hệ chiến lược với Mỹ dưới thời Trump 2.0 — hay còn là ngày Việt Nam bị tụt lại phía sau trong cuộc đua thế kỷ?
Nếu điều nói trên thực sự xảy ra, thì đây không còn là chuyện cá nhân hay một chuyến công du thất bại — mà đây là sự lỗi nhịp của cả một thể chế.
Khi Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. bước vào Nhà Trắng để “chốt deal” về kinh tế, quốc phòng và địa chính trị, thì ông Tô Lâm — Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, người nắm quyền lực số một ở Hà Nội hiện nay — vẫn chưa có tín hiệu nào từ Washington. Một sự tương phản gây hụt hẫng cho bất kỳ ai quan tâm đến vận mệnh quốc gia. Vì sao Việt Nam bị vượt mặt?
Đây không đơn thuần là một chuyến đi bị hoãn. Đó là lời cảnh báo rõ ràng rằng Việt Nam đang có nguy cơ bị chậm chân trên bàn cờ quyền lực khu vực. Trong khi Philippines được trao cơ hội mới, thì người dân Việt Nam — đặc biệt là hàng triệu lao động, doanh nhân và nhà đầu tư — chỉ còn biết chờ đợi trong lo lắng và im lặng. Liệu những dòng vốn, công nghệ và hợp tác chiến lược từ Mỹ đang trôi dần về phía khác?
Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã công bố mức thuế suất mới 19% đối với hàng hóa từ Philippines vào thứ Ba sau chuyến thăm mà ông gọi là “tốt đẹp” của Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. tới Nhà Trắng, và cho biết hàng hóa của Hoa Kỳ sẽ không phải chịu thuế. Mức thuế suất mới này thấp hơn một chút so với mức 20% mà Trump đe dọa hồi đầu tháng, nhưng vẫn cao hơn mức 17% được thiết lập vào tháng 4 khi Trump công bố mức thuế suất mà ông gọi là thuế suất tương hỗ đối với hàng chục quốc gia. Mức thuế này tương đương với mức thuế 19% được công bố cho Indonesia và thấp hơn một chút so với mức thuế 20% của Việt Nam.
Nỗi thua thiệt nếu bị chậm lụt
Tại sao Trump chọn Marcos mà không chọn Tô Lâm trước? Nếu chỉ nhìn bề ngoài, có thể cho rằng Tổng thống Mỹ Donald Trump không có cảm tình với các lãnh đạo cộng sản. Nhưng thực tế chính trị Mỹ phức tạp hơn thế: Trump sẵn sàng bắt tay trước với bất cứ ai có thể đem lại “deal tốt” — miễn là người đó chơi sòng phẳng, cam kết rõ ràng, và có giá trị chiến lược trong ván cờ kiềm chế Trung Quốc.
Có phải vì Marcos Jr. hiểu bài toán hơn Tô Lâm? Chưa đủ bằng chứng để kết luận như thế nhưng rõ ràng, tổng thống Phi mang theo không chỉ một danh sách cụ thể về hợp tác kinh tế và quốc phòng, mà ông còn đặt Philippines vào vị thế đồng minh tích cực. Trong khi đó, Việt Nam vẫn đang còn loay hoay và tính toán, “ba mươi chưa phải là Tết”. Hy vọng ông Tô Lâm sẽ không bám lấy cái gọi là “ngoại giao cây tre” — một hình thức đu dây lỗi thời giữa hai cực Mỹ – Trung, mà ngày nay chẳng ai còn tin nữa.
Điều lạ lùng là trong khi Marcos mở cánh cửa căn cứ quân sự cho Mỹ, đưa ra cam kết cụ thể về đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông, thì Việt Nam — chỉ 48 tiếng trước — lại tập trận quy mô lớn với quân đội Trung Quốc, ngay trước thềm cuộc đàm phán sống còn về thuế quan với Mỹ. Một động thái khó hiểu, thậm chí đáng ngờ, nếu không muốn nói là “không giống ai” về mặt tư duy chiến lược.
Trump không phải Biden! Ông không dành quá nhiều thời gian cho nghi thức ngoại giao hay thông điệp mềm mỏng. Ông đo lòng tin bằng biểu thuế quan, đo cam kết bằng số lượng tập trận, và đánh giá đối tác dựa vào hành động cụ thể, không phải diễn ngôn chính trị.
Nếu theo các tiêu chí nói trên thì với Trump, Việt Nam không phải là người bạn cùng chiến tuyến, mà là một đối tượng “câu giờ”, né tránh, và thiếu quyết đoán. Ông không có lý do gì để trải thảm đỏ cho một thể chế mà ngay cả một bước đi biểu tượng như mở cửa Cam Ranh cũng chưa dám thực hiện rốt ráo.
“Đối tác chiến lược toàn diện” hay “đồng minh thực sự”?
Philippines là đồng minh hiệp ước của Mỹ. Việt Nam chỉ là “đối tác chiến lược toàn diện” — một cụm từ nghe rất hoành tráng nhưng thiếu cam kết, thiếu hành động, thiếu tin cậy. Đây chính là nguyên nhân khiến Trump không mặn mà với việc đón Tô Lâm vào lúc này. Hãy làm phép so sánh dưới đây:
| Yếu tố | Philippines | Việt Nam |
| Quan hệ chính trị | Đồng minh chính thức (Hiệp ước phòng thủ chung – MDT 1951) | Đối tác chiến lược toàn diện (CSP – 2023) |
| Hợp tác quân sự | Cho phép tiếp cận 9 căn cứ quân sự | Từ chối mọi hình thức tiếp cận cố định |
| Tập trận chung | Hàng chục cuộc/năm, với khí tài chiến lược | Giới hạn, tránh làm mất lòng Trung Quốc |
| Hành động gần đây | Gặp Trump, chốt deal thương mại & quân sự | Tập trận với Trung Quốc, gây hoài nghi với Mỹ |
Việt Nam không phải không có cơ hội. Mỹ đã đưa ra “gói điều kiện” rất cụ thể, bao gồm:
• Cân bằng cán cân thương mại (mua thêm hàng Mỹ)
• Ngăn chặn hàng trung chuyển trá hình từ Trung Quốc
• Tham gia chuỗi cung ứng đất hiếm
• Mở tiếp cận quân sự định kỳ ở Cam Ranh
• Tăng đầu tư công nghệ, năng lượng, hạ tầng
Cần công bằng nhìn nhận: Hà Nội có thể có lý do để trì hoãn, vì còn lo ngại tác động từ Bắc Kinh, lo rạn nứt nội bộ, hoặc không muốn bị cuốn vào cạnh tranh siêu cường. Tuy nhiên, “thận trọng quá mức” cũng là một dạng rủi ro. Trong thế giới mới, không ai đủ kiên nhẫn với những đối tác không rõ ràng.
TBT Tô Lâm có “trượt vỏ chuối” và tương lai quan hệ Việt – Mỹ?
Sự vắng mặt của ông Tô Lâm tại Washington cho đến 1/8 có thể được xem là “cú trượt vỏ chuối” đắt giá trong chính sách đối ngoại của Việt Nam trong những năm trở lại đây? Nhưng đó không chỉ là thất bại cá nhân của một nhân vật quyền lực, mà là sự thụ động của một guồng máy lãnh đạo chưa bao giờ dám nhìn thẳng vào thực tiễn.
Thời hạn chót 1/8 đang tới gần. Nếu từ nay đến đó không chốt được thỏa thuận mới, Mỹ sẽ áp thuế 20% với hàng hóa Việt Nam và 40% với hàng hóa Trung Quốc trung chuyển trá hình. Trong khi đó, Philippines và Indonesia chỉ bị 19%. Khoảng cách này là sinh tử với hàng triệu lao động ngành dệt may, da giày, điện tử — những lĩnh vực sống nhờ vào xuất khẩu Mỹ.
Hàng trăm nghìn doanh nghiệp nhỏ và vừa đang trông chờ dòng vốn và đơn hàng từ các công ty Mỹ, đang mở rộng đầu tư ra khỏi Trung Quốc. Nhưng Việt Nam có đánh mất cơ hội cả thập kỷ, chỉ vì không dám hành động đúng lúc?
Nếu không chốt được “deal” kỳ này, Việt Nam liệu có nguy cơ bị chậm lụt trong việc tham gia chuỗi cung ứng bán dẫn, đất hiếm, và năng lượng tái tạo — các ngành then chốt của tương lai?
Về mặt chiến lược, Philippines và Mỹ đang biến Biển Đông thành hành lang quân sự để đối phó với Trung Quốc, trong khi Việt Nam vẫn đứng ngoài rìa? Một nghịch lý đáng lo ngại: quốc gia bị Trung Quốc lấn chiếm biển đảo nhiều nhất, có nguy cơ cao bị Trung Quốc tấn công nhất, lại là quốc gia có quan hệ an ninh với Mỹ yếu nhất.
Dẫu sao cơ hội chưa hoàn toàn khép lại.
Chuyến đi của Marcos Jr. là cú hích, là tiếng chuông cảnh tỉnh cho cả Đông Nam Á, thậm chí là cả Đông Á. Dẫu sao, Việt Nam vẫn là quốc gia có tiềm lực, vị trí chiến lược, và nguồn nhân lực dồi dào. Nhưng để nắm lấy thời cơ, lãnh đạo phải đủ dũng cảm để lựa chọn — dứt khoát, đúng lúc và hành động ngay lập tức.
Tuy nhiên, nếu Hà Nội không nhanh chóng tái định vị vai trò địa-chính trị để cứu vãn tình hình, không cụ thể hóa các cam kết với Mỹ, không mở rộng hợp tác quân sự và kinh tế một cách rõ ràng và đáng tin cậy, thì Việt Nam có thể sẽ lỡ chuyến tàu thế kỷ.
Không còn thời gian trì hoãn! Không thể tiếp tục “đu dây” trong một thế giới đã thay đổi!