Tác giả: Hoàng Trường.
Theo Reuters [1] và BBC [2], Tổng Bí thư Tô Lâm dự kiến thăm Bình Nhưỡng vào tháng 10 này, trọng tâm là cuộc gặp với Kim Jong Un. Chi phí có thể chỉ là vài trăm tấn gạo viện trợ nhân đạo – một “thông lệ ngoại giao” trong quan hệ Triều – Việt. Nhưng lợi ích tiềm tàng vượt xa: chuyến đi có thể đưa Tô Lâm thoát khỏi hình ảnh “đại tướng an ninh” để trở thành một nhân tố trung gian trong bàn cờ Mỹ – Triều. Và nếu biết khai thác, Hà Nội hoàn toàn có thể tận dụng chuyến đi này để tái hiện một dự án từng dang dở: cuộc gặp Kim – Trump.
Tái hiện giấc mơ Kim – Trump
Ngoài trao đổi thông tin về khí tài, điểm hấp dẫn lớn nhất nằm ở khả năng Tô Lâm khơi gợi một cuộc đối thoại mới giữa Kim Jong Un và Donald Trump. Ông Trump, sau bài phát biểu gây chấn động tại Liên Hiệp Quốc [3], khao khát một thắng lợi ngoại giao để củng cố hình ảnh “nhà kiến tạo hòa bình”. Kim Jong Un, được tiếp sức bởi quan hệ với Putin và Tập Cận Bình, lại muốn Mỹ thừa nhận vị thế cường quốc hạt nhân không thể đảo ngược.
Gần đây, Kim phát biểu trước Quốc hội Bắc Triều Tiên rằng “tôi vẫn giữ cảm tình với ông Trump” [4]. Phía Hàn Quốc cũng ngỏ ý, qua Ngoại trưởng Cho Hyun, rằng Seoul hoan nghênh nếu Trump và Kim tái ngộ. Bối cảnh này gợi lại không khí trước thượng đỉnh Hà Nội năm 2019.
Nếu ông Kim đồng ý, Tô Lâm có thể hồi sinh giấc mơ “thăm Mỹ”, tạo dựng lại Hà Nội như sân khấu gặp gỡ Trump – Kim, biến Việt Nam thành cầu nối mềm trong một giai đoạn khu vực căng thẳng.
Thế kẹt với nhu cầu “đa phương mới”
Nhưng để có thể hóa giải giấc mơ ấy thành thực tế, Tô Lâm không thể chỉ trông chờ vào sự may rủi của cá nhân Trump hay Kim. Ông cần một khung lý thuyết chính trị mới để giải thích với nội bộ và với quốc tế: tại sao Việt Nam lại chọn cách can dự. Khẩu hiệu “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội” giờ chủ yếu là nghi thức, ít giá trị thực tiễn. Để biện minh cho vai trò cá nhân, ông cần cách tiếp cận mới.
Chủ nghĩa đa phương chính là lối thoát. Theo Liên Hiệp Quốc, đa phương là sự hợp tác ít nhất ba quốc gia, đối lập với song phương và đơn phương [5]. Nếu kéo được Mỹ, Triều Tiên, thậm chí Trung Quốc hay Nga vào cùng bàn, Tô Lâm có thể chứng minh rằng Việt Nam không chỉ “đi theo”, mà còn biết chớp cơ hội [6].
Tuy nhiên, can dự với Triều Tiên là con dao hai lưỡi. Làm cầu nối có thể đem lại uy tín, nhưng nếu quá hăng hái, Việt Nam dễ bị phương Tây nghi ngờ vi phạm lệnh trừng phạt quốc tế – đặc biệt trong bối cảnh Bình Nhưỡng bị cáo buộc buôn lậu công nghệ, rửa tiền điện tử, và dính líu đến các vụ tấn công mạng. Một bước đi sai có thể khiến Hà Nội mất nhiều hơn được.
Quan hệ Việt – Triều: khó quên quá khứ
Quan hệ Việt – Triều vốn nhiều lắt léo. Bình Nhưỡng từng tự nhận “cao tay” hơn Hà Nội, khi trong nội bộ, khoe chiến thắng Mỹ năm 1953 vượt trên Hiệp nghị Geneva 1954. Trong ký ức Việt Nam, Triều Tiên vừa là đồng minh từng gửi phi công bảo vệ bầu trời miền Bắc, vừa là đối thủ khi can dự vào xung đột với Khmer Đỏ. Triều Tiên cũng luôn thích được tôn vinh như “người đi trước”, và thường không đánh giá cao Việt Nam trong các cuộc đấu với Mỹ. Đây là sự mặc cảm ngược – vừa muốn gần, vừa muốn chứng tỏ hơn.
Chính vì vậy, mọi liên minh lâu dài với Bình Nhưỡng đều khó bền vững. Học giả Alastair Smith (Đại học Washington) chỉ ra: các quốc gia với những liên minh không đáng tin hoặc lỏng lẻo (“unreliable alliances” / “loose alliances”) có khả năng bị tấn công cao hơn so với các quốc gia có liên minh đáng tin (“reliable alliances”) [7]. Đó chính là cảnh báo cho Việt Nam, quốc gia đang bị Trung Quốc bao vây cả về kinh tế lẫn quân sự và chưa có hiệp ước phòng thủ nào đủ tin cậy.
Việt – Hàn và Việt – Trung – Nga: với những ngã rẽ…
Nhìn ra khu vực, sự khác biệt càng rõ rệt. Seoul là “đồng minh tuyến đầu” của Mỹ, được bảo đảm an ninh. Việt Nam thì giữ thế cân bằng: vừa thận trọng với Bắc Kinh, vừa thăm dò Washington, lại duy trì sợi dây với Moscow và Bình Nhưỡng. Một bên chọn sự gắn kết cứng, một bên theo đuổi vai trò trung gian mềm.
Khẩu hiệu “Việt – Trung – Xô kết đoàn mối tình chung” của thập niên 1950–1970 nay đã lỗi thời. Thực tế hiện nay: Trung Quốc là mối đe dọa ở Biển Đông, Nga bị cuốn vào Ukraine, còn Triều Tiên gắn chặt vào Bắc Kinh và Moscow. Nếu Tô Lâm chọn Bình Nhưỡng làm bàn đạp, đó là tính toán thực dụng, nhằm mở thêm kênh cân bằng giữa Mỹ và Trung – Nga. Đó là bước chuyển từ “đa phương ý thức hệ” sang “đa phương quyền lợi”.
Sau bài phát biểu rắn rỏi ở Liên Hiệp Quốc của Donald Trump, thời cơ mở ra cho Tô Lâm thay đổi diễn ngôn chính trị. Thay vì lặp lại “độc lập dân tộc gắn liền với CNXH”, ông có thể thúc đẩy khái niệm “uy tín quốc gia gắn với chủ nghĩa đa phương”.
Nếu nắm bắt được thời điểm, Tô Lâm sẽ củng cố chỗ đứng trước Đại hội 14, đồng thời định vị Việt Nam như một tác nhân kiến tạo. Nếu bỏ lỡ, ông chỉ lặp lại con đường mòn: hình ảnh nhiều, thực chất ít.
***
Chuyến thăm Triều Tiên của Tô Lâm là một canh bạc khôn ngoan: chi phí thấp, rủi ro vừa phải, nhưng tiềm năng lớn. Trong kịch bản tối ưu, ông trở thành cầu nối Kim – Trump, hồi sinh giấc mơ Hà Nội như điểm hẹn Mỹ – Triều, mở lối sang Nhà Trắng. Trong kịch bản khiêm tốn, ông vẫn “lên hương” nhờ phần hào quang từ một cuộc gặp gỡ khác.
Dù thế nào, chuyến đi tháng 10 sẽ được nhớ như bước thử bản lĩnh Tô Lâm: liệu ông chỉ là “người buôn lời” trên bàn cờ quốc tế, hay là người đủ sức định nghĩa lại vai trò của Việt Nam trong trật tự đa phương mới. Ngay cả trong kịch bản khiêm tốn, nếu Trump và Kim chỉ chạm mặt bên lề APEC, Tô Lâm vẫn có thể hưởng “hào quang ngoại giao” nhờ vai trò chuẩn bị. Với một lãnh đạo vừa lên đỉnh quyền lực, bị nghi ngờ về tầm vóc quốc tế, đây là bước đi lợi nhiều hơn rủi.
Và như thường lệ, kết quả cụ thể sẽ nằm sau cánh cửa kín. Ngoại giao Việt Nam vốn chuộng bí mật: thỏa thuận với Trung Quốc, thương lượng với Nga hay các gói hợp tác lớn với Mỹ đều chỉ hé lộ phần nổi. Chuyến thăm Bình Nhưỡng chắc chắn cũng vậy. Và chính sự mập mờ ấy, dù gây hoài nghi cho nhiều người, lại là phong cách quen thuộc của ngoại giao Việt Nam: ít lời, nhiều lớp nghĩa. Đó cũng là thứ có thể biến một chuyến đi tưởng như bình thường có thể thành bước ngoặt lớn trong sự nghiệp chính trị của Tổng Bí thư Tô Lâm.
Chú thích:
[2] https://www.bbc.com/vietnamese/articles/ckg3yj79l1vo [Ông Tô Lâm dự kiến ‘thăm Triều Tiên, gặp ông Kim Jong-un vào tháng 10’]
[3] https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cn958gdrlz7o [Nghe Trump phát biểu, cử tọa sáu năm trước bật cười, giờ thì im lặng]
[5] https://nhandan.vn/special/ngoai-giao-da-phuong/index.html
[6] https://www.youtube.com/watch?v=cMGl2SDX4IA [TBT Tô Lâm sang thăm Triều Tiên lúc này để làm gì? (26/6/25)]
[7]https://escholarship.org/content/qt35d8r3hr/qt35d8r3hr.pdf?t=re6ny1&utm_source=chatgpt.com