Tác giả: Brendan Kelly
Kế hoạch kích thích mới nhất của Trung Quốc cho thấy dù chính phủ thừa nhận cần thúc đẩy nhu cầu nội địa, nhưng vẫn phản đối các cải cách cấu trúc sâu rộng hơn. Việc giải quyết những thách thức toàn cầu phức tạp do công suất dư thừa của Trung Quốc gây ra có lẽ sẽ yêu cầu thêm các biện pháp hạn chế thương mại và công cụ chính sách sáng tạo.
NEW YORK – Mặc dù những đe dọa về thuế quan của Tổng thống đắc cử Donald Trump có thể sẽ chiếm ưu thế trên các tiêu đề trong thời gian tới, công suất dư thừa trong ngành công nghiệp của Trung Quốc vẫn là một thách thức lớn hơn và cốt lõi đối với nền kinh tế toàn cầu và hệ thống thương mại trong những năm tới. Với việc các nền kinh tế phát triển và các nền kinh tế mới nổi gần đây đã áp dụng thuế quan, cùng với các phản ứng và kích thích vĩ mô từ Trung Quốc, cách thức mà vấn đề này sẽ phát triển trong vài năm tới đang trở nên rõ ràng hơn – với những hệ quả địa chính trị đáng kể.
Vào ngày 29 tháng 10, một tháng sau khi các thuế quan của Mỹ đối với công suất dư thừa của Trung Quốc có hiệu lực, Ủy ban Châu Âu đã áp đặt thuế quan của riêng mình đối với xe điện (EV) của Trung Quốc. Mặc dù những hành động này thu hút sự chú ý đáng kể từ truyền thông, đơn kiện gần đây của Trung Quốc tại Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đối với thuế quan của Thổ Nhĩ Kỳ đối với xe điện lại hầu như không được chú ý. Đây là một vụ việc làm nổi bật sự thất bại của Trung Quốc trong việc ngăn cản các thị trường mới nổi lớn đi theo gương các nền kinh tế phát triển.
Cùng lúc đó, sự gia tăng sản xuất của Trung Quốc ở nước ngoài đang tái cấu trúc nền kinh tế toàn cầu và vai trò của Trung Quốc trong đó. Kế hoạch kích thích gần đây của Trung Quốc cho thấy, mặc dù chính phủ thừa nhận nhu cầu nội địa yếu, nhưng việc tái cân bằng vĩ mô vẫn không được xem xét. Những chính sách dẫn đến công suất dư thừa của Trung Quốc – và các căng thẳng thương mại kéo theo – có thể sẽ còn tồn tại lâu dài.
Trong khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung có thể trở lại với lời hứa của Trump về thuế quan 60% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, công suất dư thừa của Trung Quốc cuối cùng có thể sẽ cảm nhận rõ rệt hơn ở các nền kinh tế lớn khác. Các xu hướng cấu trúc cho thấy Liên minh Châu Âu có thể sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ một cú sốc Trung Quốc mới và các căng thẳng thương mại tiếp theo. Khi cuộc xung đột thương mại giữa Châu Âu và Trung Quốc leo thang, các thuế quan của EU đối với xe điện – từng gặp sự phản đối từ một số quốc gia thành viên – có thể chỉ là đòn tấn công mở đầu.
Để đối phó với những áp lực này, các nhà xuất khẩu Trung Quốc đã chuyển sự chú ý của mình sang các nền kinh tế đang phát triển, chiếm hơn 50% tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc vào năm 2023. Xu hướng này dự kiến sẽ tiếp tục, khiến thâm hụt thương mại của Trung Quốc với các thị trường mới nổi quan trọng ngày càng rộng hơn. Tuy nhiên, mặc dù các quốc gia này được hưởng lợi từ hàng hóa Trung Quốc giá rẻ và các khoản đầu tư trực tiếp, họ cũng ngày càng cảm thấy bất mãn vì sự hạn chế trong việc tiếp cận thị trường Trung Quốc, điều này đang đe dọa những khát vọng công nghiệp của họ.
Các thuế quan mới của Mỹ đối với Trung Quốc dưới thời Trump, người cũng đã hứa áp đặt mức thuế 10-20% đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu từ các quốc gia khác, sẽ thúc đẩy sự chuyển dịch xuất khẩu của Trung Quốc sang các thị trường mới nổi và Liên minh Châu Âu. Điều này, theo đó, sẽ làm trầm trọng thêm những lo ngại của các nền kinh tế này về “công suất dư thừa phi thị trường” của Trung Quốc và những mất cân đối thương mại.
Công suất dư thừa phi thị trường, mặc dù là một thuật ngữ không hoàn hảo, phản ánh ba yếu tố kinh tế liên kết chặt chẽ với nhau. Đầu tiên, các chính sách công nghiệp của Trung Quốc thúc đẩy các ngành chiến lược và thúc đẩy thay thế nhập khẩu, làm giảm nhập khẩu từ nước ngoài trên nhiều ngành. Đồng thời, những mất cân đối vĩ mô kéo dài làm yếu nhu cầu nội địa và đẩy mạnh thặng dư thương mại khổng lồ của Trung Quốc. Cuối cùng, nền kinh tế toàn cầu phụ thuộc rất nhiều vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc, điều này làm tăng nguy cơ gián đoạn và cưỡng chế kinh tế.
Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chặt chẽ của Trung Quốc, đặc biệt là đối với các nguyên liệu thô quan trọng mà Trung Quốc kiểm soát, làm nổi bật những rủi ro do sự phụ thuộc này. Một số người có thể lập luận rằng, với tính cấp thiết của việc giải quyết biến đổi khí hậu, công suất dư thừa trong các ngành công nghiệp xanh quan trọng không nhất thiết là một điều xấu. Tuy nhiên, lập luận này sẽ thuyết phục hơn rất nhiều nếu Trung Quốc cho phép cạnh tranh công bằng ở các ngành khác và không đe dọa quyền tiếp cận của nước ngoài đối với các nguyên liệu quan trọng cho năng lượng sạch như graphit.
Thông qua việc truyền thông công khai, tham gia đa phương và thuế quan nhắm mục tiêu, Mỹ và EU đã thúc đẩy một sự thức tỉnh cần thiết đối với công suất dư thừa công nghiệp của Trung Quốc, bắt đầu giải quyết vấn đề trước khi nó gây ra thiệt hại cho các ngành công nghiệp và cộng đồng. Đáng khích lệ, có dấu hiệu cho thấy các công ty Trung Quốc đã giảm bớt kế hoạch mở rộng của họ, do nhu cầu nội địa yếu và khó khăn ngày càng tăng trong việc xuất khẩu công suất dư thừa ra các thị trường quốc tế. Mặc dù chính quyền Trung Quốc, như dự đoán, đã phủ nhận vấn đề này công khai, nhưng áp lực từ bên ngoài đã buộc các nhà hoạch định chính sách phải chú ý.
Tuy nhiên, giải quyết những thách thức toàn cầu phức tạp do công suất dư thừa của Trung Quốc sẽ đòi hỏi các biện pháp hạn chế thương mại bổ sung và các công cụ chính sách sáng tạo. Tốc độ mà các quốc gia G7 có thể đạt được sự đồng thuận về vấn đề này cho thấy sẽ có hành động phối hợp nhiều hơn trong tương lai. Khi EU, Mỹ, Nhật Bản và Ấn Độ thắt chặt các hạn chế đối với hàng hóa Trung Quốc đi qua các quốc gia thứ ba, hàng nhập khẩu từ Trung Quốc có khả năng sẽ phải đối mặt với sự xem xét kỹ lưỡng hơn về an ninh quốc gia, môi trường và lao động. Trong khi đó, việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng – dù vẫn còn ở giai đoạn đầu – có thể tạo ra những cơ hội đáng kể cho các nền kinh tế đang phát triển ở nơi khác.
Phản ứng chính của Trung Quốc đối với những thách thức này là tăng cường đầu tư trực tiếp nước ngoài, điều này được các đối tác thương mại của Trung Quốc hoan nghênh. Một số chính phủ các nền kinh tế mới nổi thậm chí đã giảm thuế đối với các công ty xe điện của Trung Quốc khi họ xây dựng các cơ sở sản xuất trong phạm vi biên giới của họ. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều nghi ngờ về khả năng mở rộng và hiệu quả của cách tiếp cận này. Chính quyền Trung Quốc được cho là đang thúc ép giảm bớt các khoản đầu tư vào xe điện và pin tại châu Âu. Tại Thái Lan, các công ty xe điện của Trung Quốc đã bị chỉ trích vì không tìm nguồn cung ứng từ các nhà cung cấp địa phương.
Một cách rộng rãi hơn, việc kỳ vọng các công ty Trung Quốc xây dựng các cơ sở sản xuất quy mô lớn ở mỗi đối tác thương mại lớn là không thực tế. Và thị trường lao động yếu của Trung Quốc có thể khiến chính quyền ngần ngại cho phép các công việc sản xuất di chuyển ra nước ngoài. Thực tế, Bloomberg đã báo cáo vào tháng 9 rằng Trung Quốc đã khuyên các nhà sản xuất ô tô giữ lại một số công nghệ xe điện và khả năng sản xuất ngay trong nước.
Chuyển hướng chính sách gần đây của Trung Quốc đối với các biện pháp ổn định nhằm hỗ trợ nền kinh tế và thị trường nội địa phản ánh một phản ứng muộn màng đối với nhu cầu và niềm tin nội địa yếu. Tuy nhiên, cho đến nay, các nỗ lực của chính phủ nhằm kích thích tiêu dùng – điều quan trọng cho tăng trưởng bền vững lâu dài – chỉ giới hạn ở việc tăng cường tài trợ cho một chương trình thu đổi thiết bị gia dụng và giảm lãi suất vay mua nhà. Việc ổn định lĩnh vực bất động sản có thể giúp tăng cường niềm tin của hộ gia đình, nhưng chính phủ dường như không muốn phân bổ đủ nguồn lực cần thiết.
Giải quyết vấn đề công suất dư thừa của Trung Quốc sẽ đòi hỏi tái cân bằng nền kinh tế và cải cách các chính sách công nghiệp. Mặc dù ngày càng có nhiều cuộc thảo luận từ các nhà kinh tế có liên quan đến chính phủ về các phương pháp sáng tạo, nhưng các nhà lãnh đạo Trung Quốc vẫn phản đối các cải cách thiết yếu. Khi thuế quan gia tăng và căng thẳng địa chính trị leo thang, làm trầm trọng thêm sự suy giảm kinh tế của Trung Quốc, họ có thể cuối cùng phải đối mặt với những vấn đề cấu trúc này.
–
Brendan Kelly, một cựu giám đốc vấn đề kinh tế Trung Quốc tại Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, hiện là học giả không thường trú về Kinh tế và Công nghệ Trung Quốc tại Trung tâm Phân tích Trung Quốc thuộc Viện Chính sách Asia Society.
Nguồn: Brendan Kelly, “Global Tensions Over China’s Overcapacity Will Rise Under Trump,” Project Syndicate, 18/11/2024.
Biên dịch: Phong trào Duy Tân.