Lời giới thiệu: Vương Hỗ Ninh (Wang Huning), sinh năm 1955 tại Thượng Hải, là một nhà lý luận chính trị hàng đầu của Trung Quốc, hiện là Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị và Chủ tịch Chính hiệp toàn quốc. Được mệnh danh là “quốc sư ba đời”, ông đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tư tưởng cho các lãnh đạo Trung Quốc như Giang Trạch Dân, Hồ Cẩm Đào và Tập Cận Bình. Cuốn sách America Against America (1991) (Nước Mỹ Chống Nước Mỹ) của ông, viết sau thời gian làm học giả tại Mỹ, phân tích mâu thuẫn nội tại của xã hội Mỹ, từ dân chủ, chủ nghĩa cá nhân đến bất bình đẳng. Ông lập luận rằng mô hình Mỹ không phù hợp với Trung Quốc, nhấn mạnh sự cần thiết của một nhà nước mạnh và giá trị truyền thống. Tác phẩm này có ảnh hưởng lớn đến chính sách đối nội và đối ngoại của Trung Quốc hiện đại. Việc hiểu tư tưởng và đường lối của một nước lớn như Trung Quốc là điều cần thiết. Nhận xét hay đánh giá là việc cuối cùng dành cho độc giả. Phong trào Duy Tân giới thiệu đến các bạn bản dịch để làm tư liệu.
NƯỚC MỸ CHỐNG NƯỚC MỸ
Tác giả: Vương Hỗ Ninh.
Chương 1. Vùng đất không đồng đều
1. Nghi ngờ về nền sản xuất của Mỹ
Chuyến bay CA985 đến San Francisco qua Tokyo, Nhật Bản, sau một hành trình dài bay qua Thái Bình Dương đầy sóng gió. Do chuyến bay bị trễ, sân bay đông nghẹt với các chuyến bay từ châu Âu và Nhật Bản đổ về. Khu vực nhận hành lý và hải quan vốn rộng rãi nay trở nên chật chội và đầy người. Những người đến từ khắp nơi trên thế giới đều hào hứng khi đặt chân tới Hoa Kỳ.
Có một chiếc máy bay, có lẽ đến từ Pháp, vì rất nhiều người nói tiếng Pháp. Hàng đợi làm thủ tục hải quan kéo dài hơn một tiếng, nhiều người phàn nàn giống như ở Trung Quốc, rằng phải chờ quá lâu. Nhiều người nghĩ rằng điều này không nên xảy ra ở phương Tây, nhưng tôi không ngờ rằng mình lại phải đợi lâu đến vậy khi đến Mỹ.
Tại khu nhập cảnh sân bay San Francisco, quầy hải quan được chia thành ba loại: một cho công dân Mỹ, hai cho người không phải công dân Mỹ, và ba cho người nhập cư mới. Hai lối đầu tiên bên trái dành cho công dân Mỹ, rất thưa người, thể hiện sự ưu việt của việc là công dân Hoa Kỳ. Người nước ngoài, chiếm đông đảo nhất tại cửa nhập cảnh, mang cảm giác thua kém.
Tại khu vực nhập cảnh, có rất nhiều người Nhật Bản. Ngày nay, người Nhật đi du lịch và kinh doanh khắp nơi trên thế giới theo từng đoàn, thể hiện sức mạnh của một quốc gia và nhân dân giàu có. Dù nhiều người nước ngoài không ưa người Nhật, nhưng sức mạnh kinh tế ấy vẫn khiến người ta phải nể phục. Nghe nói vì người Nhật đến nhiều, chính phủ Mỹ đang xem xét miễn thị thực cho họ. Thống kê cho thấy điều này có thể giúp đẩy nhanh quá trình làm thủ tục hải quan lên một phần ba. Tuy nhiên, ngoại giao đòi hỏi sự đối đãi bình đẳng, và người Nhật dường như không muốn miễn thị thực cho người Mỹ. Từ sự phát triển của Nhật Bản, ta có thể rút ra ít nhất hai kết luận: thứ nhất, sức mạnh kinh tế là lực lượng cơ bản quyết định vị thế và hình ảnh quốc tế của một quốc gia; thứ hai, vị thế và hình ảnh quốc tế không chỉ phụ thuộc vào sức mạnh kinh tế.
Hoa Kỳ là một xã hội phát triển toàn diện trên nhiều phương diện, bất kỳ ai đặt chân đến đây đều có cảm giác như bị “sốc tương lai”. Vì vậy, có người nghĩ đến cách tận hưởng cuộc sống ở Mỹ, cũng có người suy ngẫm vì sao nước Mỹ tồn tại. Với câu hỏi thứ hai, mỗi người có một câu trả lời khác nhau. Tôi hỏi một người bạn. Một người bạn nói rằng đó là nhờ tài nguyên phong phú và sự khuyến khích cạnh tranh nhân tài. Một người khác bổ sung: ít nhất là khi người ta mới đặt chân đến Mỹ thì như vậy. Tôi hỏi G, một người bạn đang làm nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Stanford, anh trả lời: là truyền thống. Tôi thấy đây là một câu trả lời trừu tượng nhưng có giá trị. Sự phát triển của bất kỳ xã hội nào không chỉ là kết quả của các yếu tố kinh tế, cũng không phải do những điều chỉnh hành vi ngắn hạn. Việc một xã hội phát triển đến mức “giàu có” như vậy không phải do sự cưỡng ép nhân tạo. Vậy lực lượng nào dẫn dắt con người trong xã hội ấy nỗ lực suốt bao thế hệ? Người ta có thể nêu ra nhiều khái niệm cụ thể như sáng tạo, phấn đấu, tiết kiệm, v.v. Nhưng điều quan trọng nhất là liệu những yếu tố đó có trở thành một “gen văn hóa”, một truyền thống hay không. Dù là yếu tố nào, nếu không trở thành truyền thống thì cũng không thể ăn sâu bén rễ. Bất kỳ yếu tố tích cực nào cũng cần đến công sức của nhiều thế hệ để phát huy tác dụng.
Người Mỹ ngày nào cũng nói về đổi mới, nhưng thực chất, truyền thống của họ rất mạnh mẽ. Người Trung Quốc cũng suốt ngày nói về đổi mới, nhưng kết quả là truyền thống của họ lên xuống thất thường. Có người từng nói rằng người Mỹ nói về đổi mới không phải là để đối lập với truyền thống. Truyền thống của Mỹ chính là đổi mới, và truyền thống ngày nay thực chất là sự đổi mới của 30 hay 50 năm trước. Trong khi đó, người Trung Quốc nói về đổi mới lại là chống lại truyền thống. Nhưng truyền thống ngàn năm thì không dễ gì lật đổ.
Ngày nay, chúng ta không thể không suy nghĩ nghiêm túc về làn sóng người đổ vào Hoa Kỳ. Vài ngày trước, trong giới lý luận trong nước, có cuộc thảo luận sôi nổi về việc tái định nghĩa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản. Lý do cơ bản khiến vấn đề này được đưa ra thảo luận ở Trung Quốc là vì sau hàng chục năm theo chủ nghĩa xã hội, nền kinh tế vẫn không thể bằng chủ nghĩa tư bản. Liệu lộ trình phát triển xã hội mà Marx đưa ra 150 năm trước có phù hợp với tiến trình phát triển lịch sử của nhân loại không? Liệu chủ nghĩa xã hội có thể vượt qua chủ nghĩa tư bản không? Đây chính là nghi ngờ của người đương thời.
Tôi nhớ đến bộ phim “Hồng Hồ Hồng Vệ Quân” được chiếu trên máy bay Boeing 747 đến Mỹ. Người Trung Quốc đã lật đổ ba ngọn núi lớn đã đè nặng họ suốt bao năm, nhưng điều đó có đảm bảo được hướng phát triển của xã hội Trung Quốc không? Một cuộc cách mạng như Cách mạng Trung Quốc, với lực lượng chính là nông dân vây thành thị, sẽ tác động thế nào đến sự phát triển của xã hội? Điều này thực sự đáng để suy ngẫm.
Sự phát triển của nước Mỹ ngày nay — với sự thịnh vượng kinh tế, tiến trình chính trị, lối sống và vị thế quốc tế của nó — đã tạo nên nhiều nghi vấn sâu sắc trong lòng người trên khắp thế giới. Người ở các quốc gia phát triển mang theo mối nghi ngờ sâu xa: liệu sự phát triển công nghệ và đời sống vật chất của loài người đã đến mức này có trái với bản chất của con người không? Liệu nó có dẫn đến cạn kiệt tài nguyên trái đất? Liệu cuối cùng có dẫn đến sự diệt vong của nhân loại không? Các đồng nghiệp của chúng tôi trong Câu lạc bộ Rome lo lắng về điều này và đã kêu gọi từ rất lâu.
Những người ở các nước đang phát triển lại đặt ra câu hỏi khác: lực lượng nào đã tạo nên nền văn minh vật chất rực rỡ như vậy? Hệ thống nào đã tạo điều kiện đúng đắn cho sự phát triển như vậy về mặt quản lý và trí tuệ? Liệu tình trạng này là ngẫu nhiên hay tất yếu? Người ta bắt đầu nghi ngờ hệ thống, và bắt đầu nghi ngờ chính hệ thống của mình. Dù thế nào đi nữa, nước Mỹ đã gieo rắc một loại nghi ngờ.
Khi bạn đặt chân vào nước Mỹ, bạn bước vào một sự nghi ngờ như thế. Dù không vào nước Mỹ, bạn cũng sẽ rơi vào sự nghi ngờ ấy. Điều kỳ lạ là: bước vào sự nghi ngờ thì dễ, nhưng bước ra khỏi nó lại rất khó.