Nguồn: “Guide to Decentralisation. Paper 1: Principles and Models of Decentralisation,” Global Partners Governance. 

Tác giả: Sir Paul Silk.

Dịch giả: Nguyễn Huy Vũ.

Loạt bài Hướng dẫn về Phân quyền của GPG phân tích các vấn đề thực tiễn trong việc thiết kế, triển khai và quản lý quá trình phân quyền. Các Hướng dẫn này xem xét những lĩnh vực quan trọng ảnh hưởng đến việc lập kế hoạch và thực hiện một hệ thống phân quyền hiệu quả, dựa trên kinh nghiệm quốc tế và các phương pháp tốt nhất.

Trong Hướng dẫn này, chúng tôi sẽ xem xét một số nguyên tắc và mô hình chính của phân quyền, đồng thời tìm cách trả lời các câu hỏi sau:

• Phân quyền là gì?
• Nó mang lại những lợi ích và rủi ro gì?
• Phân quyền có thể có những hình thức nào?
• Những nguyên tắc nào cần được tuân thủ khi phân bổ quyền lực giữa các cấp?
• Những thay đổi về tài chính, hành vi và văn hóa nào cần đi kèm với các cải cách pháp lý và cấu trúc cần thiết?

1- Giới thiệu

Phân quyền ngày càng được công nhận rộng rãi trên thế giới là yếu tố thiết yếu cho việc quản trị tốt. Khi được thực hiện một cách hiệu quả, phân quyền dẫn đến sự tham gia rộng rãi hơn, hiệu quả cao hơn và sự đa dạng lớn hơn. Trao quyền cho cộng đồng địa phương vì thế trở thành một yếu tố cơ bản trong việc xây dựng một hệ thống chính trị đại diện thành công.

Tài liệu này khảo sát các nguyên tắc nền tảng của phân quyền và mô tả một số mô hình khác nhau. Các lợi ích mà phân quyền mang lại – cùng với một số nguy cơ tiềm ẩn – cũng được đề cập trong bài viết.

2- Phân quyền là gì?

Có hai loại thay đổi trong cách tổ chức chính phủ đôi khi bị nhầm lẫn với phân quyền. Thứ nhất là việc di chuyển các cơ quan chính phủ từ thủ đô hoặc các khu vực giàu có đến các vùng nghèo hơn trong cả nước. Điều này giúp phân phối lại sự thịnh vượng, và đó có thể là điều mong muốn — nhất là ở các quốc gia mà sự giàu có quá tập trung vào thủ đô. Tuy nhiên, đây không phải là phân quyền.

Thứ hai là việc chuyển giao trách nhiệm cung cấp dịch vụ từ chính phủ trung ương sang chính quyền địa phương, nhưng chính phủ trung ương vẫn giữ quyền kiểm soát cách thức cung cấp dịch vụ. Mặc dù điều này có thể giúp cải thiện hiệu quả cung cấp dịch vụ, nhưng đây cũng không phải là phân quyền thực sự.

Phân quyền thực sự đòi hỏi một sự thay đổi về quyền lực. Điều này có nghĩa là chính phủ trung ương từ bỏ quyền lực, và các cơ quan được phân quyền sẽ nhận được quyền lực. Các cơ quan này sau đó sẽ có trách nhiệm và sự giải trình thực sự tại địa phương đối với các dịch vụ mà họ kiểm soát. Đây là một thay đổi căn bản trong cách thức quản lý một quốc gia.

3- Phân quyền mang lại những lợi ích gì?

Một sự thay đổi căn bản chỉ có thể biện minh nếu nó có những lợi ích vượt trội hơn nhiều so với các nhược điểm. Những lợi ích của phân quyền bao gồm khả năng phản ứng nhanh, hiệu quả, trao quyền đại diện và làm sống lại sức mạnh quốc gia.

Tại các quốc gia như Tunisia, Ecuador và Bolivia, nơi gần đây có các chương trình phân quyền, mục tiêu của quá trình này vô cùng tham vọng: chuyển đổi chính trị và thể chế, trao quyền cho các tác nhân địa phương và giảm thiểu bất bình đẳng khu vực. Quá trình này đã mang lại nhiều lợi ích khác.

Các nhà lãnh đạo địa phương hiểu rõ hơn về nhu cầu địa phương, và khoảng cách giữa việc phát triển chính sách và nhu cầu của công dân được thu hẹp.

Tài nguyên được phân bổ phù hợp hơn với nhu cầu địa phương khi có sự hiểu biết về hoàn cảnh địa phương và quyết định từ cấp địa phương. Điều này hiệu quả hơn và ít tốn kém hơn so với quyết định từ trung ương.

Việc cung cấp dịch vụ địa phương nhanh chóng hơn – các bộ máy quan liêu trung ương được thu gọn hoặc thậm chí loại bỏ.

Nguồn thu được huy động theo cách phù hợp với hoàn cảnh địa phương và khuyến khích sự thịnh vượng tại địa phương.

Phát triển kinh tế được thúc đẩy khi cơ sở hạ tầng và các cơ chế hỗ trợ khác được lập kế hoạch phù hợp với hoàn cảnh địa phương.

Quản lý chính sách tại địa phương được ưa chuộng hơn so với sự kiểm soát từ trung ương. Điều này làm mới lại sự ủng hộ của công dân đối với hệ thống chính trị.

Các nhà lãnh đạo địa phương có trách nhiệm hơn so với các nhà lãnh đạo quốc gia, và tính minh bạch cao hơn. Điều này nâng cao hiệu quả quản trị đại diện.

Sự tham gia được cải thiện, với các nhà lãnh đạo địa phương có khả năng tham vấn và hợp tác tốt hơn với công dân, đồng thời công dân cũng dễ dàng tiếp cận các quyết định.

Những người mới được đưa vào hệ thống chính quyền, dù là quan chức được bầu cử hay bổ nhiệm. Họ mang đến tư duy mới và sự đổi mới.

Việc phát triển các nhà lãnh đạo địa phương cung cấp nguồn lực cho lãnh đạo quốc gia.

Các nhóm thiểu số và sự đa dạng dễ dàng được công nhận hơn. Điều này giúp làm giảm các xu hướng tự trị hoặc ly khai.

Chia sẻ gánh nặng giúp cải thiện việc quản lý quốc gia – giảm bớt công việc cho chính phủ và quốc hội trung ương, giúp họ tập trung vào các nhiệm vụ quốc gia.

4- Những nguy cơ tiềm ẩn là gì?

Phân quyền cũng có thể gặp phải những nhược điểm tiềm ẩn:

• Trong giai đoạn đầu triển khai phân quyền, có nguy cơ chồng chéo, nhầm lẫn, thiếu rõ ràng và chi phí giao dịch cao, điều này có thể dẫn đến sự thất vọng lâu dài đối với quá trình này.

• Chất lượng yếu kém của các nhà lãnh đạo địa phương hoặc quan chức địa phương có thể dẫn đến việc cung cấp dịch vụ không hiệu quả.

• Điều này có thể gây ra sự thất vọng trong công dân, không chỉ về phân quyền mà còn về toàn bộ hệ thống chính phủ và khả năng phản ứng với nhu cầu của họ.

• Mức độ hiểu biết yếu về hệ thống phân quyền sẽ dẫn đến sự tham gia yếu kém và do đó là sự thất vọng.

• Lợi ích quy mô có thể bị mất, dẫn đến chi phí tăng cao.

• Việc mất kiểm soát từ trung ương có thể làm giảm các tiêu chuẩn chung quốc gia và gây khó khăn trong việc điều phối chính sách quốc gia.

• Sự chống đối đối với chức năng phân phối lại của Nhà nước có thể gia tăng, với các khu vực giàu có không muốn trợ cấp cho các khu vực nghèo.

• Các tổ chức trung ương có thể bị suy yếu, và sự tôn trọng đối với chúng có thể giảm sút.

• Các mâu thuẫn và việc đổ lỗi giữa các cấp chính quyền có thể gia tăng.

• Áp lực ly khai từ một số khu vực có thể tăng lên.

• Các cấu trúc bị phân quyền có thể bị “chiếm đoạt” bởi các tầng lớp tinh hoa địa phương, với nguy cơ tham nhũng, bao cấp và thần phục.

• Phân quyền có thể làm gia tăng thành kiến và các chia rẽ bộ tộc, sắc tộc hoặc tôn giáo, và có thể dẫn đến xung đột.

Một số cách để tránh những nhược điểm này sẽ được khám phá thêm trong bài viết này. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhấn mạnh là nếu chính sách phân quyền được thực hiện mà không có sự chuẩn bị đầy đủ, hoặc thiếu nguồn lực tài chính và nhân lực cần thiết để đảm bảo thành công, thì rất có khả năng chính sách sẽ thất bại (xem Chương 3 trong loạt bài này để biết chi tiết về việc thực hiện phân quyền hiệu quả).

5- Các hệ thống khác nhau

Không có hệ thống phân quyền hoàn hảo. Một mô hình không thể áp dụng cho tất cả. Điều này đúng cả trong các quốc gia riêng biệt và giữa các quốc gia khác nhau.

• Một số cơ quan được phân quyền có thể ban hành luật trong những lĩnh vực quan trọng như công an, tư pháp, cơ sở hạ tầng, y tế hoặc giáo dục; trong khi những cơ quan khác chỉ là các chính quyền địa phương yếu kém.

• Một số có quyền huy động nguồn thu lớn và có thể chi tiêu theo ý muốn; trong khi những cơ quan khác bị giới hạn trong cách thức huy động và chi tiêu nguồn lực.

• Có sự khác biệt trong việc phân chia giữa việc giao cho các cơ quan được phân quyền những nhiệm vụ bắt buộc phải thực hiện và trao cho họ quyền lực để hành động theo cách họ cho là tốt nhất – nói cách khác, có các mức độ tự trị khác nhau.

• Một số quốc gia có nhiều cấp chính quyền, trong khi một số quốc gia có hệ thống không đối xứng với các mức độ phân quyền khác nhau ở các khu vực khác nhau của quốc gia.

Có hai quyết định cơ bản cần đưa ra: quyền lực nào sẽ được phân chia và cấu trúc cũng như địa lý của quốc gia sẽ như thế nào sau khi quá trình phân quyền hoàn tất.

6- Quyết định việc phân quyền như thế nào?

Việc phân chia quyền lực phải hợp lý và bền vững, với quyền lực được thực hiện ở cấp độ thích hợp để mang lại lợi ích cho công dân. Lý tưởng nhất, cần áp dụng phương pháp phân chia quyền lực dựa trên các nguyên tắc, như sau:

• Trao quyền, nguyên tắc phụ trợ và chủ nghĩa địa phương – Các quyết định có được đưa ra gần nhất với những người bị ảnh hưởng không?

• Trách nhiệm giải trình – Phân quyền có giúp công dân dễ dàng giám sát các tổ chức trong việc thực hiện chính sách một cách minh bạch không?

• Sự rõ ràng và đơn giản – Công dân có hiểu rõ hơn về nơi ra quyết định không? Phân quyền có làm cuộc sống của họ đơn giản hơn hay phức tạp hơn không? Liệu có tăng nguy cơ nhầm lẫn và đổ lỗi giữa các cấp chính quyền không?

• Sự nhất quán – Khung quyền lực được thực hiện ở mỗi cấp độ có nhất quán không?

• Hợp tác – Các cơ quan chính quyền trung ương, khu vực và địa phương có được hỗ trợ để làm việc cùng nhau một cách hiệu quả không?

• Hiệu quả – Các cơ chế có phải là hợp lý về mặt chi phí và giá trị không? Chúng có gây gánh nặng không cần thiết cho cá nhân hay doanh nghiệp không?

• Công bằng – Các tiêu chuẩn và quyền cơ bản có được nâng cao không?

• Ổn định – Các giải pháp có vững chắc, bền vững và có thể dự đoán được trong quá trình vận hành, và liệu chúng có đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai không?

Việc áp dụng các nguyên tắc này không phải lúc nào cũng dễ dàng – ví dụ, ngoại giao chắc chắn sẽ được xử lý ở cấp quốc gia, nhưng các quốc gia khác nhau có thể có quan điểm khác nhau về việc liệu cơ sở hạ tầng giao thông nên là trách nhiệm của quốc gia hay khu vực. Câu chuyện càng phức tạp hơn khi có nhiều cấp chính quyền. Ví dụ dưới đây từ Vương quốc Anh minh họa sự phức tạp trong việc phối hợp các nguyên tắc này.

Nước ở Wales

Đã có đề xuất về phân quyền các dịch vụ nước. Người dân địa phương sẽ hiểu rõ hơn về ai chịu trách nhiệm về các dịch vụ nước của họ (trách nhiệm giải trình) – và các dịch vụ nước địa phương sẽ phù hợp hơn với nhu cầu của cộng đồng (chủ nghĩa địa phương). Tuy nhiên, các bảng nước không khớp với ranh giới lãnh thổ, và sẽ không công bằng nếu Chính phủ Wales kiểm soát các dịch vụ nước nằm bên ngoài lãnh thổ của Wales (công bằng). Điều này cũng có thể gia tăng gánh nặng cho người tiêu dùng (hiệu quả). Do đó, một hệ thống thỏa thuận xuyên biên giới đã được đề xuất (hợp tác). Còn phải chờ xem hệ thống này sẽ hoạt động như thế nào trong dài hạn (ổn định).

7- Cấu trúc

Hệ thống phân quyền lý tưởng trao quyền cho các cấp chính quyền khác nhau dựa trên các nguyên tắc này. Tuy nhiên, ranh giới địa lý và cấu trúc cũng cần được xác định.

Việc chia một quốc gia thành các đơn vị vùng sẽ phụ thuộc vào yếu tố địa lý, bản sắc, dân tộc và lịch sử. Hành động của các cường quốc đế quốc thế kỷ 19 và 20 trong việc phân chia lãnh thổ mà không tôn trọng các yếu tố này là một bài học về những điều không nên làm. Một yếu tố quan trọng khác là việc sử dụng hợp lý các nguồn lực công hạn chế. Một số quốc gia đã thực hiện phân quyền cảm thấy thoải mái với việc các vùng khác nhau nắm giữ các quyền lực khác nhau, trong khi những quốc gia khác lại cho rằng tất cả các vùng phải có quyền lực đồng nhất. Các đơn vị nhỏ có thể hiểu rõ nhu cầu địa phương hơn, nhưng khả năng cung cấp dịch vụ hiệu quả có thể kém hơn và dễ bị “chiếm đoạt” bởi các tầng lớp tinh hoa địa phương. Các khu vực đô thị hoặc phát triển kinh tế có thể cung cấp dịch vụ tốt hơn so với khu vực nông thôn hoặc nghèo. Tuy nhiên, các khu vực nông thôn nghèo có thể có cảm giác bản sắc mạnh mẽ hơn. Đây luôn là một sự cân bằng khó đạt được.

Một vấn đề khác cần xem xét là có các loại chính quyền nào nằm phía dưới chính quyền phân quyền cấp vùng: cần có bao nhiêu cấp độ trách nhiệm đại diện? Việc phân chia theo mô thức cổ điển sẽ là giữa quốc gia, vùng và huyện/đô thị. Các quốc gia nhỏ có thể chỉ có hai cấp; những quốc gia khác có thể có đến năm cấp. Cách thức các ranh giới địa lý của các cấp này liên kết với nhau cũng cần được xem xét, cùng với sự đồng bộ – hoặc không đồng bộ – của các cuộc bầu cử ở các cấp khác nhau. Cũng có thể có các hệ thống bầu cử khác nhau hoạt động hiệu quả hơn ở các khu vực khác nhau.

Trên thế giới tồn tại nhiều mô hình phân quyền đa dạng:

Thụy Sĩ trao quyền hạn rộng lớn cho 26 tiểu bang (cantons), bao gồm cả những tiểu bang có dân số chỉ khoảng 15.000 cư dân.

Bỉ đại diện cho trường hợp cực đoan về phân quyền cho các vùng lịch sử (1) — những vùng này có quyền phủ quyết các dự thảo hiệp ước của Liên minh châu Âu. Và quốc gia này gồm 10 tỉnh và 569 đô thị.

Hiến pháp Tunisia năm 2014 đã đảo ngược lịch sử tập trung hóa bằng cách trao quyền hạn đáng kể cho 264 đô thị của quốc gia.

Brazil từ lâu đã phân quyền cho 26 bang và hơn 5.000 đô thị, dù một số quyền hạn gần đây đã được tái tập trung về chính phủ trung ương.

Tây Ban Nha phân bổ quyền hạn khác nhau giữa các vùng, với những vùng có bản sắc lịch sử mạnh mẽ thường nhận được mức độ tự trị cao nhất.

Các tiểu bang (Länder) của Đức và các tỉnh của Canada khác biệt lớn về quy mô địa lý, dân số và mức độ thịnh vượng kinh tế, song tất cả đều sở hữu quyền hạn đồng nhất.

Vương quốc Anh áp dụng các hệ thống khác nhau tại Wales, Scotland và Bắc Ireland, cùng với sự đa dạng trong các mô hình bên trong Anh; các hệ thống này bao gồm cơ chế bầu cử đa dạng và chu kỳ bầu cử lệch pha.

Thụy Điển là nhà nước đơn nhất, nhưng duy trì mức độ phân quyền cao cho các hạt và đô thị – những đơn vị này biến thiên đáng kể về quy mô và dân số.

8- Tài chính

Một cách lý tưởng, chính quyền được phân quyền nên tự thu ngân sách và thiết lập thuế để tăng cường trách nhiệm giải trình và trách nhiệm tại địa phương. Bằng chứng cho thấy việc thu thuế hiệu quả hơn khi người dân nhận thấy thuế được sử dụng cho các mục đích địa phương. Các cơ chế phổ biến bao gồm:

Thuế tài sản, doanh thu và kinh doanh tại địa phương

Thuế cá nhân tại địa phương

Chia sẻ thuế giữa cấp quốc gia và khu vực

Phí cấp phép hoặc giấy phép

Thanh toán cho các dịch vụ nhận được

Không phải tất cả các loại thuế đều phù hợp để kiểm soát ở cấp địa phương. Sự khác biệt về tỷ lệ thuế kinh doanh trong một quốc gia có thể dẫn đến cạnh tranh không mong muốn. Thuế kiểm soát tại địa phương đối với các mặt hàng như xăng, thuốc lá hoặc rượu có thể gây méo mó thương mại nội địa, mặc dù thuế doanh thu khác nhau giữa các bang ở Hoa Kỳ. Thuế cá nhân (ví dụ, thu nhập, tài sản, thừa kế) đòi hỏi xác định chính xác nơi cư trú. Thuế tài sản thường được ưa chuộng ở cấp địa phương, vì tài sản không thể di chuyển như vốn hoặc con người.

OECD công bố dữ liệu (2) về doanh thu thuế thu được ở cấp chính phủ trung ương và địa phương, phản ánh mức độ phân quyền thực sự. Các quốc gia liên bang như Canada, Hoa Kỳ và Đức thu đáng kể doanh thu thuế ở cấp địa phương, tương tự như các quốc gia đơn nhất như Nhật Bản, Thụy Điển và Đan Mạch.

Việc chuyển giao quyền thu thuế hoặc chia sẻ doanh thu giữa chính phủ trung ương và địa phương mang lại cả cơ hội và rủi ro cho các cơ quan khu vực, đòi hỏi công thức rõ ràng để đảm bảo không gây thiệt hại cho chính phủ trung ương. Ví dụ dưới đây minh họa điều này.

Trao quyền thuế: Những hậu quả tiềm tàng

Khi quyền quản lý y tế và giáo dục được chuyển giao từ chính phủ trung ương sang chính quyền vùng, các vùng được trao quyền thu thuế để chi trả cho các dịch vụ này. Thuế quốc gia tại vùng nên giảm tương ứng với số tiền mà chính phủ trung ương trước đây chi cho y tế và giáo dục tại vùng đó. Sau đó, vùng có thể:

Giảm thuế và cắt giảm mức độ dịch vụ.

Tăng thuế để nâng cao mức độ dịch vụ.

Ngoài ra, vùng có thể đạt được hiệu quả kinh tế, cải thiện tình hình tài chính, hoặc hoạt động kém hiệu quả, dẫn đến việc người nộp thuế phải trả mức thuế tương đương hoặc cao hơn nhưng nhận được dịch vụ kém chất lượng hơn.

Bên cạnh việc thu ngân sách tại địa phương, vẫn có thể cần thiết duy trì nguồn tài trợ từ chính phủ trung ương và các luồng chuyển giao tài chính giữa các vùng. Phân quyền không đồng nghĩa với việc mọi khu vực địa phương phải tự chi trả toàn bộ các dịch vụ từ nguồn thu địa phương. Các vùng trong quốc gia hoạt động như những liên minh xã hội, phân phối lại tài nguyên từ các khu vực giàu có sang các khu vực nghèo hơn, điều này có thể gây ra mâu thuẫn. Các khu vực giàu có có thể muốn giữ lại “tiền của họ”, hoặc chính phủ trung ương có thể tìm cách kiểm soát cách chi tiêu của chính quyền địa phương, đặc biệt khi một số chính sách được thiết lập ở cấp trung ương nhưng thực hiện ở cấp địa phương. Để đảm bảo phân bổ tài chính công bằng, các nguyên tắc quan trọng bao gồm:

• Định kỳ rà soát để đảm bảo công bằng giữa các khu vực.

• Các khoản trợ cấp từ chính phủ trung ương được gắn kết rõ ràng với nhu cầu của từng khu vực.

• Tính ổn định và dự đoán được của nguồn tài trợ.

• Tính minh bạch và cởi mở trong quy trình.

Dù tuân thủ các nguyên tắc này, tranh chấp vẫn có thể phát sinh. Lý tưởng nhất để giải quyết tranh chấp là cần có một cơ quan độc lập đóng vai trò trọng tài công bằng về tài trợ, ví dụ như Ủy ban Trợ cấp Liên bang của Úc.

9- Hợp tác giữa các cấp chính quyền

Để phân quyền thành công, cần duy trì sự kết nối giữa các cấp chính quyền. Các cấp chính quyền trong một quốc gia cần hợp tác, tìm kiếm cơ hội cung cấp dịch vụ chung và lấy nguyên tắc “đồng trách nhiệm” làm nền tảng. Tuy nhiên, sự hợp tác thường bị cản trở, khi chính phủ trung ương đôi khi coi thường chính quyền địa phương. Người dân mong muốn dịch vụ được cung cấp hiệu quả và các cấp chính quyền phối hợp hài hòa vì lợi ích của họ, và vì vậy họ không cảm thấy có ý nghĩa gì nếu có sự xung đột giữa các cấp chính quyền. 

Cần giảm thiểu tranh chấp giữa các cấp chính quyền. Dù căng thẳng và cạnh tranh giữa các nhà lãnh đạo quốc gia và địa phương là không thể tránh khỏi, cần có cơ chế hiệu quả để giải quyết tranh chấp một cách không chính thức hoặc thông qua trọng tài chính thức, có thể liên quan đến tòa hiến pháp, mặc dù các phương pháp pháp lý nên là lựa chọn cuối cùng. 

Cách tốt nhất để tránh tranh chấp là xây dựng mối quan hệ giữa chính quyền trung ương và địa phương dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau và cam kết vì lợi ích của người dân, vốn là mục tiêu chung của mọi cấp chính quyền.

Các lãnh đạo được bầu trong quốc hội quốc gia cần hợp tác với các lãnh đạo được bầu ở các cấp được phân quyền. Một phần của điều này là bởi tính thực dụng: thông tin giữa quốc hội trung ương và các hội đồng vùng phải chảy thông suốt; các đại biểu dân cử có quyền truy cập dễ dàng vào các tòa nhà của nhau; các cuộc họp chung chính thức trở thành quy tắc thay vì ngoại lệ; và những điều tương tự. Cũng quan trọng không kém là các đại biểu được bầu ở một cấp không xâm phạm vào trách nhiệm của đại biểu dân cử ở cấp khác: ví dụ, nếu nhà ở là trách nhiệm của vùng, thì một nhà lập pháp quốc gia không nên hứa hẹn với các cử tri của mình rằng tôi sẽ giúp đỡ các bạn về nhu cầu nhà ở.

Khi hoạt động hiệu quả nhất, hệ thống chính quyền được phân quyền là những hệ thống phong phú, trong đó chính phủ quốc gia và chính phủ vùng học hỏi lẫn nhau và gần như cạnh tranh với nhau để giành sự ủng hộ của công dân, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ. Ví dụ, chính tại cấp địa phương ở Brazil, quy trình lập ngân sách có sự tham gia của cộng đồng đã phát triển lần đầu tiên. (3)

10- Cấu trúc pháp lý và thay đổi văn hóa

Trong trường hợp tồi tệ nhất, phân quyền chỉ là một hoạt động mang tính hình thức – tạo ra các hình thức chính quyền mới mà không có sự trao quyền thực sự ở cấp địa phương. Thậm chí, nó có thể được xem như một chương trình tạo việc làm cho các chính trị gia hoặc quan chức địa phương mà không mang lại lợi ích gì cho người dân. Để hoạt động hiệu quả, phân quyền cần thay đổi cả về văn hóa lẫn pháp lý.

Thay đổi văn hóa đòi hỏi sự cam kết từ cấp trung ương, với tầm nhìn, mục tiêu chiến lược rõ ràng và kế hoạch cẩn thận. Cam kết này cần được chia sẻ ở cấp địa phương. Phải tập trung vào việc làm những gì người dân ở các khu vực địa phương mong muốn và điều gì thực sự mang lại lợi ích cho họ. Người dân có ít sự quan tâm đến các tranh luận hiến pháp: họ muốn thấy chất lượng dịch vụ được cung cấp tốt. Họ sẽ ủng hộ phân quyền nếu thấy nó có tính chuyển biến và chỉ khi thấy các lãnh đạo có tầm nhìn, đam mê, cam kết, hiểu rõ tinh thần cộng đồng và nỗ lực tìm kiếm giải pháp. Nói cách khác, người dân cần thấy sự thay đổi văn hóa, chứ không chỉ là sự thay đổi về cấu trúc pháp lý.

Quá trình này cũng không hoàn thành khi luật phân quyền được thông qua và các cơ quan phân quyền mới bắt đầu hoạt động. Những bước đầu tiên có thể không thành công và có thể cần thay đổi. Các bài học cần được rút ra từ những sai lầm, và hệ thống cần luôn được coi là thứ có thể cải tiến. Phân quyền nên được coi là một quá trình, không phải là một sự kiện duy nhất.

11- Kết luận

Phân quyền, nếu được thực hiện không tốt, có thể dẫn đến thiếu hiệu quả và sự mất lòng tin vào quá trình quản trị. Ngược lại, khi được triển khai đúng cách, phân quyền cải thiện chất lượng quản trị thông qua nâng cao hiệu quả cung cấp dịch vụ và thúc đẩy sự tham gia của công dân. Nó khuyến khích sự tham gia tích cực của người dân vào các quá trình quản trị và tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh giữa các cấp chính quyền, từ đó củng cố nền dân chủ đại diện. 

Về tác giả: 

Paul Silk đã dành phần lớn sự nghiệp của mình với vai trò là một quan chức cấp cao tại Hạ viện Anh. Từ năm 2001 đến năm 2007, ông đảm nhiệm vị trí Tổng Thư ký của Quốc hội Wales, và từ năm 2011 đến năm 2014, ông là Chủ tịch Ủy ban về Phân quyền cho Wales. Ông hiện là giáo sư danh dự tại Đại học Cardiff và là Thành viên của Học viện Wales và Đại học Aberystwyth. Ông được phong tước KCB vào tháng 1 năm 2015 nhờ những đóng góp của mình cho các Nghị viện và cho quá trình phân quyền tại Vương quốc Anh.

Chú thích: 

(1) Đây là các Vùng Flemish và Walloon. Ngoài ra còn có Vùng Thành phố Brussels. Bỉ cũng công nhận các cộng đồng ngôn ngữ Hà Lan, Pháp và Đức.

(2) Xem bảng 2: https://www.oecd.org/tax/tax-policy/revenue-statistics-2016-highlights.pdf

(3) Quá trình lập ngân sách có sự tham gia là một hình thức thảo luận và ra quyết định dân chủ, đồng thời là một loại hình của dân chủ tham gia, trong đó người dân thường quyết định cách phân bổ một phần ngân sách của thành phố hoặc khu vực.