Tác giả: Nguyên Phong
Giữa bề mặt yên ả quen thuộc, nội bộ ĐCSVN đang bước vào giai đoạn điều chỉnh tinh vi nhất trước Hội nghị Trung ương 15, nơi một “cơn bão trong cốc nước” có thể tái định hình cán cân quyền lực cho cả nhiệm kỳ tới.
Khi những người cộng sản Việt Nam tiến gần đến Hội nghị Trung ương 15, bức tranh chính trị nội bộ trở nên phức tạp hơn so với vẻ yên ả bề ngoài. Dường như sẽ không có biến động lớn nào được công bố, nhưng bên dưới lớp sương mù ấy là những “vận động” âm thầm, theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, nhưng quan trọng — đúng kiểu “cơn bão trong cốc nước” vốn đặc trưng cho đời sống chính trị của hệ thống độc đảng. Những tính toán diễn ra vào thời điểm ĐCSVN chuẩn bị cho ê-kíp lãnh đạo giai đoạn tới, khiến bất cứ điều chỉnh nhỏ nào cũng có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa.
Những năm gần đây, chiến dịch “đốt lò” lúc liên tục lúc gián đoạn đã làm thay đổi sâu sắc tương quan các phe phái trong đảng. Quyền lực tập trung từng giúp hệ thống vận hành thống nhất, nhưng cũng đồng thời tạo nên các áp lực nội tại khó tránh khỏi. Khi quá trình đánh dẹp tham nhũng diễn ra có định hướng, nhiều vị trí bị xáo trộn, khiến hệ thống buộc phải điều chỉnh theo hướng phân tán hơn để hấp thụ các cú sốc liên tục. Điều này khiến quyền lực Tổng bí thư sau hơn một năm — dù vẫn còn lớn — khó duy trì tính tuyệt đối như hồi mới được “suy tôn”. Bên cạnh đó, yêu cầu ổn định trong bối cảnh kinh tế và địa chính trị phức tạp khiến hệ thống cần sự cân bằng mềm mại giữa các nhóm.
Nằm ở trung tâm của những điều chỉnh ấy là câu chuyện tái cấu trúc quyền lực giữa bốn trụ cột chính: công an, quân đội, hành pháp và khối đảng chuyên trách. Không nhóm nào chiếm ưu thế tuyệt đối, nhưng mọi nhóm đều đủ nguồn lực để không bị gạt ra ngoài. Điều này tạo ra thế “đa cực nội bộ” hiếm thấy, khiến mọi lựa chọn nhân sự quan trọng đều phải đạt ngưỡng cân bằng tương đối. Bất kỳ dấu hiệu thiên lệch nào cũng có thể dẫn đến phản ứng ngược, buộc lãnh đạo phải tìm kiếm điểm chung, thay vì đẩy tình hình vào đối đầu nguy hiểm. Trong bối cảnh ấy, thỏa hiệp trở thành không chỉ một chiến thuật nhất thời, mà là cơ chế vận hành của toàn bộ hệ thống toàn trị.
Trong phát biểu sáng 15/11 tại Hội nghị toàn quốc triển khai công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2026-203, Tô Lâm nhấn mạnh 3 điểm mấu chốt: (i) bầu cử phải bảo đảm “đúng quy trình,” “đúng định hướng”; (ii) nhân sự phải “trung thành tuyệt đối với Đảng”; (iii) mọi biểu hiện “lợi dụng dân chủ” phải được ngăn chặn từ sớm. Trong cả ba điểm, từ “dân chủ” được nhắc đến một lần, nhưng đáng tiếc đó không phải là mở rộng quyền tham gia của cử tri, mà là tăng cường tính kiểm soát trong nội bộ hệ thống. Cách Tô Lâm đề cao bầu cử như một nghi thức để hợp thức hóa quyền lực, chứ không phải một cơ chế cạnh tranh bình đẳng. Thông điệp xuyên suốt là: ổn định chính trị quan trọng hơn mọi hình thức dân chủ [1].
Nếu soi kỹ phát biểu sáng 15/11 nói trên, có thể coi đó như một tuyên ngôn trước vòng nước rút của tiến trình chuẩn bị Đại hội, thấy rõ tương lai nhiệm kỳ tới của Tô Lâm là không có nhấn mạnh cải cách thể chế như ông ta vẫn hô hào trước đây; không có tín hiệu về mở rộng tự do chính trị; cũng như không thay đổi quy trình bầu cử để tăng tính đại diện. Tất cả không phải là ngôn ngữ của một nhà cải cách. Nhiều luồng dư luận đánh giá, sở dĩ TBT “cứng lên bất ngờ” như vậy là vì vị thế của ông ít nhiều bị suy giảm trước sức ép của cánh bảo thủ trong và sau Hội nghị TƯ-14.
Một cái tên thứ hai sau TBT hiện đang được chú ý trước Hội nghị TƯ-15 là Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang. Hình ảnh một vị tướng trưởng thành từ quân đội, kín đáo, ít phát biểu công khai và không gây tranh cãi trở thành lợi thế trong thời điểm mà sự thận trọng được đặt cao hơn tham vọng. Một số nhà quan sát trong khu vực mô tả ông Giang như “người của sự ổn định”, phù hợp với nhu cầu cân bằng giữa các nhóm quyền lực đang cạnh tranh ảnh hưởng [2].
Quân đội trước nay vừa có khoảng cách, vừa có sự phối hợp với khối công an — khác với các giai đoạn lịch sử thời hậu chiến, ranh giới giữa hai bên ngày nay được duy trì trên cơ sở chia sẻ quyền lực, hơn là cạnh tranh trực diện. Vì vậy, sự xuất hiện của một nhân vật quân đội có hình ảnh trung lập, được xem như lựa chọn có tính chất giảm sốc, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống vừa trải qua nhiều xáo trộn về nhân sự cấp cao.
Song song với đó, Thủ tướng Phạm Minh Chính lại đem đến một màu sắc khác. Ông có phong cách chính trị năng động hơn, nhiều kinh nghiệm về tổ chức và công tác cán bộ, đồng thời sở hữu mạng lưới quan hệ được hình thành từ thời làm việc trong lực lượng công an và Ban Tổ chức Trung ương. Điều đáng chú ý là tại Hội nghị Trung ương 14, trong bối cảnh nhiều vị trí có biến động, ông Chính vẫn duy trì sự ổn định về vị thế, phản ánh mức độ chấp nhận khá rộng rãi đối với vai trò điều hành kinh tế của ông.
Tuy vậy, triển vọng của ông Chính không phụ thuộc vào một yếu tố đơn lẻ, mà là sự đan xen giữa ủng hộ và dè chừng từ các nhóm quyền lực khác nhau. Sự nổi lên quá mạnh mẽ có thể tạo ra phản ứng điều tiết từ các nhóm đối trọng; còn quá thận trọng lại dễ khiến ông bỏ lỡ cơ hội. Do đó, hướng đi của ông Chính trong giai đoạn tới được nhận định là phụ thuộc vào tương quan lực lượng đang thay đổi từng đợt, chứ không dựa trên một đường thẳng tiến lên [3].
Từ góc độ kinh tế và địa chính trị, các điều chỉnh nhân sự lần này có tác động rộng hơn phạm vi nội bộ. Việt Nam là một trong số ít nền kinh tế châu Á duy trì tăng trưởng ổn định trong bối cảnh thế giới bất định. Quốc gia này cũng đang thu hút sự quan tâm chiến lược từ cả Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc lẫn Trung Quốc — biến Hà Nội thành điểm tựa quan trọng trong tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu. Do đó, giới đầu tư quốc tế và các trung tâm nghiên cứu khu vực đều theo dõi sát sao diễn biến bên trong Đảng, nhằm đánh giá khả năng duy trì chính sách nhất quán về kinh tế vĩ mô, FDI và đối ngoại.
Về mặt thể chế, Việt Nam đang chuyển dần từ mô hình tập trung quyền lực mang tính cá nhân hóa sang cấu trúc cân bằng hơn giữa các thế lực. Khối đảng, chính phủ, quốc hội, công an và quân đội đều tăng vai trò tương đối trong quá trình ra quyết định. Mọi sự điều chỉnh nhân sự vì thế đều phải tương thích với cấu trúc đa trung tâm này. Mặc dù hệ thống vẫn thống nhất dưới sự lãnh đạo của một đảng duy nhất, nhưng cách Đảng phân bổ quyền lực bên trong đang ngày càng dựa trên cơ chế thương lượng — một dạng “tập quyền mềm” có tính thích ứng cao [4].
Nhiều chuyên gia nhận định rằng mô hình này đem lại hai hệ quả trái ngược. Một mặt, nó giảm nguy cơ mất cân bằng nội bộ, giúp hệ thống giữ được sự ổn định trong các giai đoạn biến động. Mặt khác, quá trình thương lượng có thể kéo dài, khiến các quyết định quan trọng phải chờ đến khi đạt được đồng thuận ngầm. Tuy nhiên, đó là cái giá mà hệ thống sẵn sàng chấp nhận để duy trì tính liên tục và tránh xung đột. Việt Nam từng nhiều lần cho thấy khả năng điều chỉnh linh hoạt mà không để căng thẳng chính trị vượt qua giới hạn an toàn, và lần này nhiều khả năng cũng sẽ như vậy.
Tất cả những yếu tố ấy khiến Hội nghị Trung ương 15 trở thành sự kiện ít ồn ào nhưng rất đáng chú ý. Không ai kỳ vọng một thay đổi gây chấn động được công bố công khai, vì điều đó không phù hợp với logic vận hành của hệ thống toàn trị. Điều có khả năng xảy ra hơn là một loạt điều chỉnh có tính kỹ thuật, nhưng mang ý nghĩa chiến lược — những bước đi nhỏ giúp định hình bức tranh lớn của kỳ Đại hội sắp tới.
Hội nghị Trung ương 15, vì vậy, khó tạo ra tình huống kịch tính. Tuổi về hưu của Bộ Chính trị đã được nâng từ 65 lên 67. Ngoài “Bộ Tứ” truyền thống, sắp tới Trung ương đồng ý Thường trực Ban bí thư sẽ được bổ sung để thành “Bộ Ngũ”. Đây có thể là một thỏa hiệp để làm loãng bớt quyền lực của TBT trong tương lai. Nhưng chính sự “ít kịch tính” ấy lại phản ánh bản chất bất ổn của hệ thống: điều chỉnh để thích nghi, thỏa hiệp để duy trì cân bằng, và hành động trong im lặng để tránh tạo ra hiệu ứng ngoài mong muốn [5]. Nhưng “bằng mặt không bằng lòng”, một cơn bão vẫn có thể được hình thành trước hoặc trong Hội nghị TƯ-15, nhưng nó luôn được giữ lại trong “cốc nước của riêng mình”.
*
Trong dài hạn, cách hệ thống xử lý Hội nghị Trung ương 15 sẽ là chỉ báo quan trọng cho khả năng chuyển giao quyền lực có trật tự — một yếu tố ngày càng trở thành thước đo quan trọng của tính ổn định chính trị trong mắt các đối tác quốc tế. Một cấu trúc quyền lực được điều chỉnh hài hòa có thể giúp Việt Nam duy trì thế cân bằng giữa các trụ cột, tiếp tục thu hút đầu tư chất lượng cao, và củng cố vị thế trong một khu vực đang biến đổi nhanh chóng. Ngược lại, bất kỳ dấu hiệu rạn nứt nào cũng có thể tạo ra các dao động chính sách khó lường, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược khu vực đang leo thang.
Ở tầng sâu hơn, các điều chỉnh nhân sự lần này sẽ đặt nền móng cho cách Việt Nam tự định vị trong chu kỳ phát triển mới — nơi các ưu tiên kinh tế, cải cách thể chế, và chiến lược đối ngoại đòi hỏi một bộ máy thống nhất về mục tiêu nhưng linh hoạt trong vận hành. Thành công của Hội nghị Trung ương 15 vì thế không nằm ở sự gây chú ý, mà ở khả năng hệ thống bảo đảm một quá trình chuyển động êm, giữ ổn định mà vẫn mở đường cho sự chuyển mình. Đó là thách thức lớn nhất — cũng là cơ hội lớn nhất — của giai đoạn chính trị đang đến.
Tham khảo:
[2] https://www.youtube.com/watch?v=_sNCXGVSBgo [Đại Hội XIV: Tô Lâm hay Phan Văn Giang, ‘lòng dân’ hay ‘ý đảng’]
[3] https://www.youtube.com/watch?v=bD1gECPQcVM [Dưới mặt nước phẳng lặng là các đợt sóng ngầm dữ dội? TBT khiêu vũ giữa bầy sói!]
[5] https://www.youtube.com/watch?v=Qrrdx8I_nvM [Tổng Bí thư Tô Lâm tái cử 2026? Giải mã “Rào cản” Tuổi tác và “Trường hợp đặc biệt” Đại hội XIV]