Tác giả: Joseph S. Nye
CAMBRIDGE – Quyền lực là khả năng khiến người khác làm điều bạn muốn. Điều đó có thể đạt được bằng sự cưỡng ép (“cây gậy”), bằng phần thưởng (“củ cà rốt”), hoặc bằng sức hấp dẫn (“mật ong”). Hai phương pháp đầu là hình thức của quyền lực cứng (hard power), trong khi sức hấp dẫn là quyền lực mềm (soft power). Quyền lực mềm bắt nguồn từ văn hóa, giá trị chính trị, và chính sách đối ngoại của một quốc gia. Trong ngắn hạn, quyền lực cứng thường lấn át quyền lực mềm. Nhưng về lâu dài, quyền lực mềm lại thường chiếm ưu thế. Joseph Stalin từng giễu cợt hỏi: “Giáo hoàng có bao nhiêu sư đoàn?” Thế nhưng, tòa thánh Vatican vẫn tồn tại cho đến hôm nay, còn Liên Xô của Stalin thì đã sụp đổ từ lâu.
Khi bạn có sức hấp dẫn, bạn có thể tiết kiệm được “củ cà rốt” và “cây gậy”. Nếu các đồng minh thấy bạn là người thiện chí và đáng tin cậy, họ sẽ cởi mở hơn với việc bị thuyết phục và sẵn sàng đi theo sự dẫn dắt của bạn. Nếu họ coi bạn là kẻ bắt nạt không đáng tin, họ sẽ có xu hướng chần chừ hoặc tìm cách giảm mức độ phụ thuộc khi có thể. Châu Âu thời Chiến tranh Lạnh là một ví dụ điển hình. Một sử gia Na Uy từng mô tả châu Âu bị chia cắt thành hai đế chế: một của Liên Xô và một của Mỹ. Nhưng có một sự khác biệt then chốt: phía Mỹ là một “đế chế được mời gọi”. Điều đó trở nên rõ ràng khi Liên Xô phải đưa quân đến Budapest năm 1956 và Prague năm 1968. Ngược lại, NATO không chỉ tồn tại đến nay mà còn tự nguyện mở rộng thành viên.
Một cách hiểu đúng về quyền lực cần bao gồm cả khía cạnh cứng và mềm của nó. Machiavelli từng nói rằng: “Một vị quân vương nên được người ta sợ hơn là được yêu”. Nhưng tốt nhất là được cả hai. Vì quyền lực mềm hiếm khi đủ sức tạo ra kết quả nếu đứng một mình, và bởi vì hiệu quả của nó cần thời gian để phát huy, nên các nhà lãnh đạo chính trị thường bị cám dỗ bởi việc sử dụng quyền lực cứng – tức cưỡng ép hoặc chi tiền. Tuy nhiên, khi được sử dụng đơn lẻ, quyền lực cứng có thể gây ra chi phí cao hơn so với khi nó được kết hợp với sức hấp dẫn của quyền lực mềm. Bức tường Berlin không sụp đổ vì pháo kích; nó bị đập vỡ bởi những chiếc búa và xe ủi, do những con người đã mất niềm tin vào chủ nghĩa cộng sản và bị cuốn hút bởi các giá trị phương Tây.
Sau Thế chiến II, Hoa Kỳ là quốc gia quyền lực nhất thế giới, và họ đã cố gắng đưa các giá trị của mình vào khuôn khổ mà sau này được gọi là “trật tự quốc tế tự do” – một hệ thống bao gồm Liên Hợp Quốc, các thể chế kinh tế Bretton Woods, và những tổ chức đa phương khác. Tất nhiên, Hoa Kỳ không phải lúc nào cũng sống đúng với các giá trị tự do của mình, và sự phân cực của Chiến tranh Lạnh đã khiến trật tự này chỉ áp dụng cho một nửa dân số thế giới. Nhưng nếu phe Trục (Axis) thắng Thế chiến II và áp đặt giá trị của họ lên thế giới, thì hệ thống sau chiến tranh chắc chắn đã trông rất khác.
Mặc dù các tổng thống Mỹ trước đây từng vi phạm một số khía cạnh của trật tự tự do, Donald Trump là người đầu tiên bác bỏ hoàn toàn ý tưởng rằng quyền lực mềm có giá trị trong chính sách đối ngoại. Một trong những hành động đầu tiên của ông khi nhậm chức là rút khỏi Thỏa thuận khí hậu Paris và Tổ chức Y tế Thế giới, bất chấp các mối đe dọa rõ ràng từ biến đổi khí hậu và đại dịch.
Hậu quả của việc một chính quyền Mỹ từ bỏ quyền lực mềm là điều hoàn toàn có thể dự đoán được. Cưỡng ép các đồng minh dân chủ như Đan Mạch hay Canada sẽ làm suy yếu lòng tin vào các liên minh của Mỹ. Đe dọa Panama khơi lại nỗi lo sợ về chủ nghĩa đế quốc ở khu vực Mỹ Latinh. Làm suy yếu Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) – được Tổng thống John F. Kennedy thành lập năm 1961 – sẽ làm tổn hại đến hình ảnh nhân đạo của Mỹ. Làm im tiếng Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (Voice of America) là món quà cho các đối thủ độc tài. Áp thuế lên các nước đồng minh khiến Mỹ trở nên không đáng tin cậy. Đe dọa tự do ngôn luận trong nước làm mất uy tín của Mỹ trên trường quốc tế. Và danh sách này còn có thể dài hơn nữa.
Trump đã xác định Trung Quốc là thách thức lớn nhất của nước Mỹ, và Trung Quốc cũng đã đầu tư vào quyền lực mềm từ năm 2007, khi Chủ tịch Hồ Cẩm Đào tuyên bố với Đảng Cộng sản Trung Quốc rằng đất nước cần trở nên hấp dẫn hơn trong mắt thế giới. Tuy nhiên, Trung Quốc từ lâu đã phải đối mặt với hai trở ngại lớn trong lĩnh vực này. Thứ nhất, nước này duy trì tranh chấp lãnh thổ với nhiều nước láng giềng. Thứ hai, Đảng Cộng sản Trung Quốc vẫn khăng khăng kiểm soát chặt chẽ xã hội dân sự. Hậu quả của những chính sách đó đã được phản ánh rõ qua các cuộc khảo sát dư luận, trong đó người dân khắp thế giới được hỏi quốc gia nào họ cảm thấy hấp dẫn. Nhưng người ta chỉ có thể tưởng tượng những kết quả các cuộc khảo sát trong tương lai sẽ ra sao, nếu Trump tiếp tục làm suy yếu quyền lực mềm của Mỹ.
Chắc chắn, quyền lực mềm của Mỹ đã từng có lúc thăng trầm trong suốt nhiều năm qua. Mỹ từng không được ưa chuộng ở nhiều quốc gia trong thời kỳ Chiến tranh Việt Nam và Chiến tranh Iraq. Nhưng quyền lực mềm không chỉ xuất phát từ hành động của chính phủ, mà còn đến từ xã hội và văn hóa của một quốc gia. Ngay cả trong thời kỳ Chiến tranh Việt Nam, khi đám đông khắp thế giới xuống đường phản đối chính sách của Mỹ, họ vẫn hát bài thánh ca của phong trào dân quyền Mỹ: “We Shall Overcome”. Một xã hội cởi mở cho phép phản kháng có thể trở thành tài sản của quyền lực mềm. Nhưng câu hỏi đặt ra là: liệu quyền lực mềm văn hóa của Mỹ có thể tồn tại, nếu quyền lực mềm từ chính phủ suy yếu trong bốn năm tới hay không?
Nền dân chủ Mỹ có khả năng vượt qua bốn năm dưới thời Trump. Nước Mỹ có một nền văn hóa chính trị kiên cường và một hiến pháp liên bang khuyến khích cơ chế kiểm soát và cân bằng quyền lực. Có khả năng hợp lý rằng Đảng Dân chủ sẽ giành lại quyền kiểm soát Hạ viện trong cuộc bầu cử năm 2026. Hơn nữa, xã hội dân sự vẫn mạnh mẽ và tòa án vẫn giữ được tính độc lập. Nhiều tổ chức đã khởi kiện để thách thức các hành động của Trump, và thị trường tài chính đã gửi tín hiệu không hài lòng với các chính sách kinh tế của ông.
Quyền lực mềm của Mỹ đã từng phục hồi sau những giai đoạn xuống dốc trong các cuộc chiến ở Việt Nam và Iraq, cũng như sau nhiệm kỳ đầu của Trump. Nhưng một khi niềm tin bị đánh mất, thì không dễ gì khôi phục. Sau cuộc xâm lược Ukraine, Nga đã đánh mất phần lớn quyền lực mềm ít ỏi của mình, còn Trung Quốc thì đang nỗ lực lấp đầy những khoảng trống mà Trump tạo ra. Theo cách mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình mô tả, thì “phương Đông đang trỗi dậy, phương Tây đang suy tàn.” Nếu Trump nghĩ rằng ông có thể cạnh tranh với Trung Quốc trong khi lại làm suy yếu lòng tin từ các đồng minh, áp đặt tham vọng đế quốc, phá hủy USAID, bịt miệng Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, thách thức luật pháp trong nước, và rút khỏi các tổ chức của Liên Hợp Quốc, thì ông rất có thể sẽ thất bại. Khôi phục những gì ông đã phá hủy không phải là điều bất khả thi, nhưng sẽ rất tốn kém.
Joseph S. Nye, Jr. từng là Hiệu trưởng Trường Chính sách Công Kennedy – Đại học Harvard, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, và là tác giả của cuốn hồi ký A Life in the American Century (Một Cuộc Đời trong Thế Kỷ Mỹ, Polity Press, 2024).
Nguồn: Joseph S. Nye, Jr., “The Future of American Soft Power,” Project Syndicate, 16/5/2025.
Biên dịch: Phong trào Duy Tân.