Tác giả: Richard Haass
Chính sách đối ngoại của chính quyền Donald Trump nhiệm kỳ hai mang tính đơn phương nhiều hơn là biệt lập. Điều chưa rõ là liệu ông Trump có giảm thuế quan đối với cả đồng minh lẫn đối thủ, xem xét lại lập trường thân Nga trong vấn đề Ukraine, và gây sức ép buộc Israel điều chỉnh cách tiếp cận đối với Dải Gaza và Bờ Tây hay không.
NEW YORK – Mới chỉ hơn 100 ngày trôi qua trong nhiệm kỳ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump, nhưng nhiều điều đã trở nên rõ ràng. Trump phiên bản 2.0 cho thấy sự khác biệt rõ nét: tự tin hơn và được hậu thuẫn bởi một ê-kíp quyết tâm thực thi một chương trình nghị sự sâu rộng hơn nhiều. Những người đang nắm giữ bộ máy chính quyền – thiên về khuếch đại hơn là kiềm chế, hỗ trợ hơn là kiểm soát – đã dành bốn năm qua để chuẩn bị cho khoảnh khắc này.
Trump 2.0 là một nhiệm kỳ tổng thống mang tính chủ động và thiên hướng quyền lực tuyệt đối, cả trong nước lẫn đối ngoại. Ông dường như hiện diện khắp nơi, chi phối không chỉ không gian công cộng mà cả những cuộc trò chuyện riêng tư trên khắp thế giới. Sự đối lập với người tiền nhiệm Joe Biden không thể rõ ràng hơn.
Cho đến nay, mục tiêu chính sách trọng tâm của chính quyền Trump là thực hiện cam kết tranh cử về việc bảo vệ biên giới phía Nam của nước Mỹ. Tuy nhiên, chính các mức thuế nhập khẩu – gồm mức cơ bản 10% áp dụng rộng rãi, cộng thêm các mức thuế bổ sung tùy theo quốc gia, lên tới 145% đối với Trung Quốc – mới thực sự trở thành dấu ấn đặc trưng của nhiệm kỳ tổng thống này.
Chính sách đối ngoại cũng đã thay đổi một cách đáng kể. Mỹ đã chuyển từ vị thế là một đồng minh kiên định của Ukraine sang xu hướng nghiêng hẳn về phía Nga. Sự thay đổi này dường như xuất phát từ thái độ không thiện cảm rõ ràng đối với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và sự ủng hộ dành cho Tổng thống Nga Vladimir Putin – vì những lý do chưa được làm rõ.
Trump, người từng tuyên bố trong chiến dịch tranh cử rằng ông chỉ cần một ngày để chấm dứt cuộc chiến – cuộc chiến mà ông thường xuyên đổ lỗi cho Biden và Zelensky – nay lại nói đến việc từ bỏ hoàn toàn con đường ngoại giao để kết thúc xung đột. Việc hiện thực hóa cam kết tranh cử này đang gặp nhiều khó khăn, phần lớn vì chính sách thân Nga của ông không tạo ra động lực nào cho Putin thỏa hiệp, cũng không mang lại sự tin tưởng cho Zelensky. Thỏa thuận thành lập Quỹ Đầu tư Tái thiết Mỹ–Ukraine có thể sẽ hỗ trợ phần nào, nhưng để đạt được một lệnh ngừng bắn thực sự, cần phải làm nhiều hơn nữa để hỗ trợ Ukraine.
Châu Âu và các đồng minh truyền thống khác của Mỹ cũng không nhận được sự đối đãi đặc biệt. Điều này thể hiện rõ qua chính sách thuế quan: Nga được miễn trừ đáng chú ý, trong khi Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan lại chịu ảnh hưởng nặng nề. Phó Tổng thống J.D. Vance đã đến Munich vào tháng Hai để khơi mào một cuộc đối đầu văn hóa với châu Âu, trong khi Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth công khai bày tỏ hoài nghi về cam kết của Mỹ đối với châu Âu ngay tại trụ sở NATO. Những động thái này đã thúc đẩy châu Âu chuẩn bị sẵn sàng hỗ trợ Ukraine trong trường hợp Mỹ giảm viện trợ, đồng thời hướng đến việc tự chủ chiến lược ở phạm vi rộng lớn hơn.
Tại Trung Đông, chính quyền Trump đã khởi động một cuộc đàm phán với Iran – điều có thể trở thành một bước tiến đầy hứa hẹn. Bối cảnh cho cuộc đàm phán được hình thành từ hành động quân sự của Israel nhằm vào Iran và các lực lượng ủy nhiệm, sự sụp đổ của chế độ Assad ở Syria, cùng với tình hình kinh tế Iran ngày càng xấu đi – tất cả khiến việc từ bỏ chương trình hạt nhân để tránh bị tấn công và được dỡ bỏ cấm vận trở nên hấp dẫn hơn đối với Tehran. Nếu chính quyền Trump chấp nhận để Iran được làm giàu uranium ở mức độ giới hạn – một nhượng bộ có thể cần thiết để đạt được thỏa thuận – thì chắc chắn sẽ phải đối mặt với chỉ trích từ một số nhóm trong nước và tại Israel. Tuy nhiên, Trump đủ mạnh để vượt qua làn sóng phản đối nếu điều đó xảy ra.
Mặt khác, chính quyền Trump cơ bản đã trao cho chính phủ Israel quyền tự do hành động tại cả Dải Gaza và Bờ Tây. Chính quyền này dường như đã không còn mặn mà với việc gia hạn thỏa thuận ngừng bắn giữa Hamas và Israel, vì điều này sẽ khiến họ đối đầu với Thủ tướng Israel Binyamin Netanyahu, người có vẻ ưu tiên sự tồn tại của liên minh cầm quyền của mình, thông qua các chiến dịch quân sự tiếp diễn ở Gaza, thay vì giải phóng những con tin còn lại.
Sự ép buộc Israel phải kiềm chế các hoạt động quân sự hay thậm chí cho phép viện trợ nhân đạo vào Gaza đã biến mất, trong bối cảnh khu vực này đã bị phong tỏa hoàn toàn suốt gần hai tháng. Đề xuất của Trump về Gaza, với kế hoạch làm trống rỗng hai triệu cư dân Palestine và xây dựng một khu Riviera mới, không đi đến đâu, nhưng dường như đã làm tăng sự tự tin của chính phủ Israel trong việc giải tỏa dân cư, chiếm đóng và có thể tái định cư trên những khu vực rộng lớn của dải Gaza.
Tại Bờ Tây, chính quyền Trump đã hủy bỏ các biện pháp trừng phạt của Biden đối với những người định cư gây ra các hành vi bạo lực đối với người Palestine và/hoặc tài sản của họ. Không có yêu cầu nào đối với Israel để kiềm chế hoạt động định cư hoặc bất kỳ hình thức trừng phạt nào nếu không thực hiện. Thực tế, đây là chính quyền Mỹ đầu tiên trong ký ức hiện đại không thúc đẩy Israel và Palestine thu hẹp bất đồng. Mọi sự quan tâm đến hòa giải gần như hoàn toàn tập trung vào việc thúc đẩy việc bình thường hóa ngoại giao giữa Israel và Ả Rập Saudi, một triển vọng đã bị đẩy lùi bởi việc Israel tiếp tục sử dụng vũ lực ở Gaza và từ chối bất kỳ chương trình chính trị nào để giải quyết nguyện vọng của người Palestine.
Một trong những yếu tố bất ngờ nhất trong chính sách đối ngoại của Mỹ, điều mà không hề được đề cập trong nhiệm kỳ đầu của Trump hay trong chiến dịch tranh cử, chính là sự chú trọng vào bán cầu phương Tây. Canada và Mexico đã bị chỉ trích và áp thuế ngay từ đầu vì bị cáo buộc không kiểm soát được biên giới của mình. Ngoài ra, cũng có những lời kêu gọi mạnh mẽ về việc khẳng định chủ quyền của Mỹ đối với Kênh đào Panama, Greenland và Canada. Quan trọng hơn cả, những mục tiêu này đã tạo ra một phản ứng chống Mỹ mạnh mẽ – thậm chí còn làm đảo ngược kết quả cuộc bầu cử liên bang gần đây của Canada.
Cũng có thể nhận thấy một khuynh hướng vô đạo đức trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Chính quyền Trump gần như phớt lờ sự suy yếu của nền dân chủ ở các quốc gia như Thổ Nhĩ Kỳ và Israel, đồng thời cắt giảm sự hỗ trợ cho các nỗ lực thúc đẩy dân chủ trên toàn cầu.
Sự bất định lớn nhất trong chính sách đối ngoại vẫn là Trung Quốc. Một mặt, Trump đã cấp giấy phép cho TikTok, cho phép ứng dụng này tiếp tục có mặt trên điện thoại của người Mỹ, dù vẫn còn nghi ngờ về việc liệu ông có thẩm quyền để làm điều đó hay không. Ông tiếp tục ca ngợi Tổng thống Trung Quốc Tập Cận Bình và thể hiện sự tự tin rằng Mỹ và Trung Quốc sẽ đạt được một thỏa thuận.
Tuy nhiên, các mức thuế quan khổng lồ mà ông áp đặt lên Trung Quốc có nghĩa là nền kinh tế Mỹ và Trung Quốc sẽ ngày càng tách biệt, nếu không muốn nói là sẽ thực sự tách rời. Liệu các mức thuế này có phải là một nỗ lực để giành lợi thế đàm phán hay chúng chỉ đơn giản là mục tiêu của chính sách, có lẽ vẫn là câu hỏi lớn nhất trong quan hệ Mỹ – Trung.
Tổng thể, chính sách đối ngoại của Trump phiên bản 2.0 thiên về chủ nghĩa đơn phương hơn là biệt lập. Điều này sẽ vẫn tiếp tục như vậy. Tuy nhiên, điều chưa rõ là mức độ Trump sẽ giảm thuế quan, xem xét lại lập trường thân Nga về Ukraine, và gây sức ép buộc Israel điều chỉnh cách tiếp cận đối với Gaza và Bờ Tây như thế nào – những chính sách có thể hồi sinh tăng trưởng kinh tế Mỹ và toàn cầu, cũng như mang lại hòa bình cho hai khu vực vốn chưa từng biết đến điều này. Mọi thứ sẽ phụ thuộc vào lựa chọn của một người đàn ông, dù tốt hay xấu, đã và đang là một trong những tổng thống có ảnh hưởng nhất trong lịch sử Mỹ.
Richard Haass, Chủ tịch Danh dự của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, cố vấn cấp cao tại Centerview Partners, và học giả danh dự tại Đại học New York, trước đây đã từng là Giám đốc Kế hoạch Chính sách của Bộ Ngoại giao Mỹ (2001-2003), và là đặc phái viên của Tổng thống George W. Bush tại Bắc Ireland và Điều phối viên cho tương lai của Afghanistan. Ông là tác giả của cuốn sách The Bill of Obligations: The Ten Habits of Good Citizens (Penguin Press, 2023) và bản tin hàng tuần Home & Away trên Substack.
Nguồn: Richard Haass, “One Hundred Days that Shook US Foreign Policy,” Project Syndicate, 2/5/2025.
Biên dịch: Phong trào Duy Tân.