Tác giả: Vũ Đức Khanh
Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) đến nay đã thể chế hóa chính sách quốc phòng như một cơ sở giá trị:
☆ 4 Không (Four Nos):
1. Không tham gia liên minh quân sự,
2. Không liên kết để chống nước này chống nước kia,
3. Không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự trên lãnh thổ,
4. Không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực
☆ 1 Đồng:
1. Đồng thời tăng cường hợp tác quốc phòng với các nước, nâng cao khả năng bảo vệ quốc gia và giải quyết các thách thức an ninh chung
☆ 1 Tuỳ:
1. Tùy theo diễn biến tình hình, cân nhắc phát triển quan hệ quân sự phù hợp với nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và độc lập lẫn nhau
Chính sách này vừa “cứng” (4 Không) vừa “mềm” (1 Đồng, 1 Tuỳ), cho thấy Việt Nam khéo léo vận dụng nguyên tắc Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh để bảo vệ chủ quyền, đồng thời mở cửa hợp tác quốc phòng .
“4 Không” – từ trụ cột đến chỗ “cái neo giữ chân”?
Chính sách “4 Không” từng rất phù hợp với thời kỳ sau chiến tranh – khi Việt Nam cần tránh lôi kéo vào liên minh quân sự. Tuy nhiên, trong thực tiễn, “4 Không” đôi khi trở thành tấm khiên bảo vệ tư duy thụ động:
1. Không dám nói rõ lập trường quốc phòng, dù chủ quyền bị thách thức.
2. Không dám chọn bạn đồng hành chiến lược, dù cần liên kết về công nghệ – an ninh.
3. Không dám tăng tốc hiện đại hóa quốc phòng – dù “1 Đồng” đã nêu yêu cầu hợp tác.
4. Không dám cải cách tư pháp – dù thể chế là yếu tố nền tảng cho một đối tác quốc tế đáng tin cậy.
Như Đại tá Võ Văn Hải phân tích: “Không tham gia liên minh quân sự… có tác dụng cởi trói cho chúng ta, để suy nghĩ và hành động một cách độc lập, sáng tạo”. Vậy nhưng khi “4 Không” lỗi thời trong bối cảnh công nghệ – an ninh số bùng nổ, nó đôi khi lại cản trở tư duy chiến lược.
“1 Đồng – 1 Tuỳ” – tín hiệu linh hoạt hay mập mờ?
1 Đồng nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác quân sự song phương và đa phương, cho phép Việt Nam tiếp cận công nghệ, nâng cao năng lực phòng thủ .
1 Tuỳ thể hiện sự linh hoạt theo diễn biến tình hình, giúp Việt Nam không bị trói tay dưới “4 Không”, mà có thể “cân nhắc phát triển mối quan hệ quân sự cần thiết”.
Tuy nhiên, cả “Đồng” và “Tuỳ” vẫn dưới bóng “4 Không”, điều này gây khó khăn trong việc thực thi khi môi trường quốc tế biến động phức tạp và nhanh.
Cần bản cập nhật chiến lược mạnh mẽ hơn
Thế giới 2025 – nơi an ninh mạng, chuỗi cung ứng, không gian số trở thành chiến trường mới – đòi hỏi Việt Nam phải vượt qua tư duy “4 Không” giản đơn.
Thay vì né tránh, Việt Nam cần thúc đẩy:
1. Nói rõ hơn về định nghĩa “liên minh”: không phải liên minh quân sự, mà là liên minh công nghệ, chia sẻ tình báo, hợp tác an ninh mạng.
2. Du nhập tư duy “4 Có”: có lập trường chủ quyền, có đối tác giá trị, có thể chế minh bạch, và có dũng khí cải cách.
3. Biến “Đồng” thành sức mạnh: từ hợp tác quân sự, chuyển sang hợp tác công nghệ – AI – an ninh mạng với các đối tác phương Tây.
4. Làm rõ “Tuỳ” trong hành động: công khai điều kiện và nguyên tắc, để chính sách không bị biến thành lời nói suông.
Chính sách “4 Không, 1 Đồng, 1 Tuỳ” không sai – nó là nền tảng ổn định. Nhưng nếu chỉ dùng để… không làm gì, thì đó là cơ hội bỏ qua. Không phải “Không” là sai, mà là “không làm gì” mới là sai.
Lời cuối không hẳn là kết thúc
Miễn là “4 Không” được điều chỉnh linh hoạt bởi “1 Đồng” và “1 Tuỳ”, Việt Nam có thể tiếp tục giữ chính sách hòa bình tự vệ, mà không mất quyền chủ động chiến lược.
Chỉ khi Việt Nam dám chuyển từ “4 Không” thành “4 Có – có chủ quyền rõ ràng, có liên minh giá trị, có thể chế minh bạch, có dũng khí đổi mới” – thì Việt Nam mới thực sự trở thành đối tác tin cậy và chủ động trong bối cảnh địa chính trị số.