Tác giả: Per L. Bylund. 

Chương 1: Kinh Tế Học Là Gì

Kinh tế học là một lĩnh vực thú vị.

Kinh tế học cổ điển tìm cách khám phá cách thế giới vận hành. Nó cho thấy, hoặc thậm chí chứng minh, rằng có một trật tự tự nhiên trong đó. Có một cấu trúc trong sự hỗn loạn bề ngoài. Nền kinh tế mang dáng dấp của một thực thể sống: nó có bản chất riêng. Điều này không chỉ có nghĩa là chúng ta có thể nghiên cứu và học hỏi về cách vận hành của nó, mà còn cho thấy rằng chúng ta không thể tùy ý can thiệp vào nó và không thể khiến nó hoạt động theo cách chúng ta muốn nếu điều đó đi ngược lại bản chất của nó. Có những “quy luật” chi phối sự vận hành của nền kinh tế, và chúng là bất biến. Trong suốt ba thế kỷ qua, kinh tế học tập trung vào việc nhận diện, học hỏi và hiểu các quy luật này.

Cốt lõi của việc hiểu nền kinh tế là nhận thức rằng nó liên quan đến hành động và sự tương tác của con người. Thực tế, nền kinh tế chính là con người hành động và tương tác. Nó hầu như không phải là gì khác. Chúng ta thường nghĩ về nền kinh tế dưới góc độ tài nguyên, máy móc, doanh nghiệp, và có lẽ là việc làm. Nhưng đó là một sự đơn giản hóa dễ gây hiểu lầm. Những yếu tố đó quan trọng, nhưng chúng chỉ là phương tiện để đạt đến mục tiêu. Nền kinh tế là việc sử dụng các phương tiện để đạt được mục đích. Nói cách khác, nó là cách chúng ta hành động để thỏa mãn các mong muốn, làm cho chúng ta tốt hơn. Nói một cách đơn giản, kinh tế là việc tạo ra giá trị.

Phương tiện của chúng ta có giới hạn nhưng mong muốn của chúng ta thì không. Chúng ta phải tìm cách làm được nhiều nhất có thể với nguồn lực ít ỏi. Nếu chúng ta chọn theo đuổi một mục tiêu, thì chúng ta không thể sử dụng cùng phương tiện đó để theo đuổi các mục tiêu khác. Nói cách khác, luôn luôn có sự đánh đổi. Mỗi sự lựa chọn và hành động chúng ta thực hiện đồng nghĩa với việc từ bỏ những gì chúng ta không chọn. Hoặc bạn lái xe ra ngoài, hoặc bạn ở nhà. Bạn không thể làm cả hai cùng lúc. Bạn có thể dùng tiền để mua một thứ, hoặc mua thứ khác. Hoặc bạn có thể để dành cho sau này. Nhưng cùng một số tiền không thể vừa được dùng để mua thứ gì đó lại vừa được tiết kiệm. Khi bạn chọn một điều, điều đó có nghĩa là bạn đã không và không thể chọn điều khác. Khi chọn một thứ thay vì thứ khác, thông qua hành động, chúng ta xếp hạng giá trị của những thứ đó đối với bản thân — chúng ta thực hiện hành vi kinh tế. Nền kinh tế chính là tất cả chúng ta đang thực hiện hành vi kinh tế.

NỀN KINH TẾ 

Nền kinh tế là một trật tự không có kế hoạch. Nó hình thành khi mọi người tự thực hiện công việc của mình, khi chúng ta hành động và tương tác theo cách chúng ta thấy phù hợp.

Nhà kinh tế học người Pháp thế kỷ 19, Frédéric Bastiat, đã diễn đạt điều này qua một câu hỏi: “Paris được nuôi sống như thế nào?” Sống ở một thành phố lớn, người Paris không sản xuất thực phẩm nhưng vẫn có nguồn cung dồi dào. Câu hỏi quan trọng là làm thế nào điều này xảy ra. Rốt cuộc, không có kế hoạch trung ương nào chỉ định loại và số lượng thực phẩm nào sẽ được cung cấp cho người Paris và vào khi nào. Không ai yêu cầu nông dân phải gieo trồng khi nào và trồng gì, sử dụng mảnh đất nào cho loại cây trồng nào, chọn công cụ nào để canh tác hay phát triển, hay bán sản phẩm của họ ở thành phố, thị trấn hoặc khu chợ nào với mức giá bao nhiêu. Tất cả những điều này chỉ đơn giản xảy ra. Nền kinh tế là một hệ thống phi tập trung và phân tán, nơi tất cả mọi người — cả nông dân và cư dân thành thị —đều tự lập kế hoạch và đưa ra quyết định của mình. Họ không đơn thuần thực hiện các mệnh lệnh từ một cơ quan chỉ huy trung ương nào đó.(1)

Mục đích của kinh tế học là hiểu được nền kinh tế, với mọi hình thái và cấu trúc của nó, vận hành như thế nào: bản chất và cách thức hoạt động của quá trình tổng thể mà con người tự đưa ra quyết định, hành động, và tương tác theo cách họ thấy phù hợp. Nền kinh tế không có kế hoạch cũng không có nhà hoạch định. Nó thậm chí không có một mục tiêu. Nó chỉ đơn thuần tồn tại.

Nhưng con người thì có mục tiêu. Họ có nhu cầu và mong muốn mà họ cố gắng thỏa mãn bằng các phương tiện khác nhau. Một số thứ được thiên nhiên ban tặng, nhưng hầu hết chúng đòi hỏi con người phải nỗ lực sản xuất. Đó là các hàng hóa và dịch vụ thỏa mãn những mong muốn mà chúng ta có. Sản xuất là cốt lõi của nền kinh tế: đó là việc cung cấp càng nhiều phương tiện càng tốt để thỏa mãn càng nhiều mong muốn có giá trị cao càng tốt.

VẤN ĐỀ KINH TẾ 

Sản xuất là một vấn đề. Nó không đơn thuần là vấn đề về số lượng tài nguyên sẵn có. Không có mối quan hệ cố định nào giữa đầu vào và đầu ra. Đúng là, thường thì nhiều đầu vào có thể tạo ra nhiều đầu ra hơn. Nhưng với những đổi mới, chúng ta thu được nhiều đầu ra hơn trên mỗi đơn vị đầu vào — chúng ta tăng năng suất. Điều này càng rõ ràng hơn khi chúng ta nói về giá trị của đầu ra, chứ không chỉ là số lượng. Giá trị không bao giờ là điều tự nhiên. Một người có thể sử dụng rất nhiều tài nguyên để sản xuất ra thứ gì đó mà hóa ra lại gần như vô giá trị. Nếu tôi vẽ một bức tranh, kết quả dự kiến sẽ không có giá trị lớn dù tôi bỏ ra bao nhiêu công sức hay sử dụng bao nhiêu sơn. Nhưng cùng tấm vải và sơn đó, nếu được Vincent van Gogh sử dụng, sẽ tạo ra một thứ có giá trị cao hơn nhiều. Nếu ông ấy ký tên lên bức tranh của tôi, giá trị của nó sẽ tăng lên. Ngược lại, nếu tôi ký tên lên bức tranh của ông ấy, giá trị của nó sẽ giảm xuống.

Mối quan hệ duy nhất giữa đầu vào và đầu ra là đầu vào phải được sử dụng để sản xuất ra đầu ra. Chúng ta không thể tạo ra thứ gì đó từ hư không.

Vấn đề kinh tế không phải là sản xuất mà là việc kinh tế hóa sản xuất. Nó liên quan đến vấn đề nảy sinh khi chúng ta không có nhiều tài nguyên hơn mức cần thiết để sử dụng. Nói cách khác, tài nguyên là khan hiếm. Vì vậy, nhiệm vụ của chúng ta là tìm ra cách sử dụng tài nguyên để tạo ra kết quả tốt nhất có thể (xét về giá trị). Chúng ta ngày càng giỏi hơn trong việc giải quyết vấn đề này, đặc biệt là trong vài thế kỷ gần đây. Trong hàng ngàn năm, nhân loại đạt được rất ít tiến bộ, nhưng đột nhiên, với điều được gọi là công nghiệp hóa, từ quốc gia này đến quốc gia khác bắt đầu thoát khỏi nghèo đói nhờ những đột phá trong sản xuất. Sự quan tâm đến kinh tế học gắn liền với sự phát triển này.

Đó là lý do tại sao tác phẩm kinh điển có ảnh hưởng sâu rộng của Adam Smith lại mang tiêu đề: Tìm hiểu về bản chất và nguồn gốc của cải của các quốc gia (An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations). Tiêu đề này tập trung vào hai khía cạnh của sự giàu có quốc gia (sự thịnh vượng) vẫn là cốt lõi của kinh tế học: bản chất của sự giàu có và các nguyên nhân của nó. Bản chất của sự giàu có đề cập đến cách chúng ta nên hiểu nó, những gì cấu thành nó, và cách nền kinh tế như một hệ thống đề cập đến lý thuyết về giá trị như sự thỏa mãn cá nhân. Các nguyên nhân của sự giàu có đề cập đến nguồn gốc và các quá trình cụ thể đã mang lại sự thịnh vượng này. Nếu chúng ta hiểu đúng những điều này, chúng ta có thể đưa con người thoát khỏi nghèo đói và tạo ra một xã hội ngày càng thịnh vượng hơn.

Kinh tế học, với tư cách là nghiên cứu về cách nền kinh tế vận hành, do đó cũng là khoa học về cách sự thịnh vượng được tạo ra.

KINH TẾ HỌC NHƯ LÀ SỰ HIỂU BIẾT

Là một nhà kinh tế học có nghĩa là trở thành học trò của nền kinh tế như một quá trình đang diễn ra. Mục tiêu là hiểu cách nó vận hành và bản chất của nó. Đó là việc tìm hiểu bản chất và nguyên nhân của những quá trình, cơ chế, và trật tự phổ quát mà chúng ta xác định là nền kinh tế. Từ đó, chúng ta học được về sự thịnh vượng và, quan trọng hơn, cách tạo ra nhiều hơn nữa sự thịnh vượng và đảm bảo nhiều người được hưởng lợi từ nó.

Để hình thành sự hiểu biết về cách nền kinh tế vận hành, chúng ta cần khiêm tốn trước thực tế rằng nó tồn tại và có một trật tự — nó có bản chất riêng. Nhiệm vụ của nhà kinh tế không phải là dự đoán các chi tiết cụ thể trong tương lai mà là khám phá các quá trình cơ bản dẫn đến các kết quả kinh tế mà chúng ta có thể quan sát được. Nói cách khác, chúng ta cần phát triển một logic để hiểu các hiện tượng và hành vi kinh tế tổng hợp — một lý thuyết kinh tế. Kinh tế học là một khung tư duy để suy nghĩ và lý giải về nền kinh tế, để hiểu được những gì đang diễn ra. Một “trực giác,” nếu bạn muốn một cách nói khác.

Do đó, học kinh tế về cơ bản là việc đạt được sự hiểu biết về kinh tế để chúng ta có thể hiểu rõ hơn thế giới mà chúng ta đang sống. Một thế giới thực, không phải thế giới hư cấu mà chúng ta tìm thấy trong các mô hình lý thuyết hóa. Như Ludwig von Mises đã nói, “Kinh tế học liên quan đến con người thực, yếu đuối và dễ mắc sai lầm như anh ta vốn có, chứ không phải với những thực thể lý tưởng, toàn tri và hoàn hảo như chỉ có các vị thần mới có thể là.” Một cách chính xác, đúng là như vậy.

Nguồn: Per L. Bylund, “How to think about the Economy,” Mises Institute, 2022.

Biên dịch: Phong trào Duy Tân.