Tác giả: Robert Atkinson
Người ta thường nói rằng nền kinh tế Trung Quốc không thể đổi mới. Đây là một giả định nguy hiểm.
Câu hỏi quan trọng nhất đối với các nền kinh tế phương Tây trước thách thức kinh tế và công nghệ từ Trung Quốc là liệu và khi nào Trung Quốc có thể trở thành một nhà đổi mới thực thụ. Nếu Trung Quốc không thể đổi mới một cách có ý nghĩa, thì mối đe dọa đối với các ngành công nghiệp tiên tiến của Mỹ và các nước phương Tây khác sẽ giảm bớt. Tuy nhiên, nếu Trung Quốc phát triển các thành tựu mang tính đổi mới hoàn toàn trước hoặc cùng thời điểm với các quốc gia phương Tây, khả năng họ giành được thị phần và thậm chí tiêu diệt các công ty công nghệ phương Tây sẽ trở nên khả thi hơn rất nhiều.
Câu chuyện chủ đạo ở Washington là trong khi Trung Quốc là một cường quốc sản xuất, Mỹ dẫn đầu về đổi mới sáng tạo. Một số người cho rằng Trung Quốc không thể đổi mới do quyền sở hữu trí tuệ yếu kém, sự can thiệp quá mức của nhà nước vào nền kinh tế, một nền văn hóa giáo dục chú trọng vào học thuộc lòng và năng suất thấp. Những người khác lập luận rằng cách quản lý kinh tế của Trung Quốc, cùng với tỷ lệ sinh thấp, khiến nền kinh tế hiện tại trở nên trì trệ, nếu không muốn nói là đang suy giảm. Một bài viết gần đây trên tạp chí Foreign Affairs tóm tắt quan điểm đồng thuận: “Một nền kinh tế có tính nhà nước không thể nuôi dưỡng sự sáng tạo.”
Quan điểm an ủi này khiến mọi người cảm thấy thoải mái. Nếu đúng như vậy, sẽ không cần phải thay đổi đáng kể chính sách công nghệ hoặc thương mại của Mỹ, cũng như không cần phải cứng rắn hơn với các “phương thức bảo hộ đổi mới” của Trung Quốc. Quan trọng hơn, sẽ không cần một lời xin lỗi từ những người đã kêu gọi tích cực hợp tác với Trung Quốc trong hai thập kỷ qua, tin rằng Trung Quốc sẽ trở thành như chúng ta và chấp nhận phương thức lợi thế so sánh tương đối Ricardian (chú thích: lợi thế so sánh Ricardo nói rằng các nước sẽ theo đuổi những lĩnh vực mà mình có lợi thế và sau đó trao đổi hàng hoá với nhau để cuối cùng tạo nên thịnh vượng chung cho cộng đồng các nước).
Nhưng nếu Trung Quốc có khả năng đổi mới? Kết quả có thể là thảm khốc. Nếu Trung Quốc có thể đổi mới và giữ được lợi thế về chi phí, điều này sẽ dẫn đến sự giảm sút đáng kể thị phần của các công ty phương Tây, bao gồm nhiều vụ phá sản doanh nghiệp lớn và nổi bật. Hãy tưởng tượng một nước Mỹ không có Boeing, Intel, Micron, Google, Ford, GM, Merck, Lilly, Cisco, Caterpillar, Dupont và Dow vì các công ty Trung Quốc đã khiến họ phải đóng cửa. Chúng ta không nên loại trừ khả năng này một cách vô điều kiện. Thực ra thì, nước Mỹ không còn Lucent nữa. GE và IBM giờ đây chỉ là cái bóng của chính mình, và số lượng nhà sản xuất pin mặt trời của Mỹ còn lại rất ít.
Nếu Trung Quốc thắng trong cuộc chiến này, kết quả sẽ là nước này trở nên tự cung tự cấp hơn trong các ngành công nghiệp tiên tiến. Điều đó có nghĩa là các lệnh trừng phạt thương mại của Mỹ, bao gồm cả các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, sẽ kém hiệu quả hơn. Trung Quốc sẽ có sức mạnh để trừng phạt và có thể đe dọa cắt đứt nguồn cung hàng hóa cần thiết nếu các quốc gia phương Tây không tuân theo yêu cầu của họ. Với mối liên kết ngày càng tăng giữa công nghệ thương mại và công nghệ quốc phòng, khả năng quân sự của Trung Quốc sẽ càng tăng cường. Ảnh hưởng của họ đối với các quốc gia khác, đặc biệt là ở thế giới đang phát triển và các khu vực như châu Âu, cũng sẽ gia tăng.
Mỹ có thể sẽ thấy mình giống như nền kinh tế của Vương quốc Anh trong vài thập kỷ tới, với một hạ tầng sản xuất về mặt công nghệ bị suy yếu trầm trọng. Hướng đi này sẽ có những hậu quả nghiêm trọng đối với khả năng quân sự của Mỹ, buộc phải tăng chi tiêu quân sự một cách đáng kể nếu Bộ Quốc phòng phải mua hầu hết các hệ thống vũ khí từ các nhà cung cấp chuyên biệt thay vì từ những nhà sản xuất đa dụng.
Nếu Trung Quốc trở thành nhà lãnh đạo toàn cầu về đổi mới và sản xuất, địa chính trị sẽ thay đổi một cách cơ bản. Mỹ sẽ trở thành một nền kinh tế tụt lại phía sau, và các quốc gia OECD sẽ phải chịu sự chi phối của Bắc Kinh.
Vậy, Trung Quốc thực sự đổi mới đến mức nào? Quỹ Công nghệ Thông tin và Đổi mới gần đây đã hoàn thành một nghiên cứu kéo dài hai mươi tháng về đổi mới của các công ty Trung Quốc. Nói chung, họ phát hiện ra rằng phần lớn các công ty và ngành công nghiệp Trung Quốc vẫn tụt lại phía sau so với các nhà lãnh đạo toàn cầu. Tuy nhiên, họ đang bắt kịp với tốc độ đáng kinh ngạc, và quy mô nỗ lực của họ, được hỗ trợ bởi Đảng Cộng sản Trung Quốc (CCP), rất ấn tượng. Trong mười ngành được nghiên cứu sâu, Trung Quốc dẫn đầu trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân thương mại và xe điện cùng với pin. Họ gần đạt yêu cầu trong các lĩnh vực robot, màn hình điện tử và trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, họ còn tụt lại trong hóa chất, máy công cụ, dược phẩm sinh học và vi mạch. Mặc dù vậy, tốc độ tiến bộ của họ ở tám trong số mười ngành này là rất nhanh, với lĩnh vực vi mạch và điện toán lượng tử có phần chậm hơn.
Do đó, các nhà hoạch định chính sách cần phải vượt qua đồng thuận rằng Trung Quốc không thể đổi mới. Mặc dù một đảng Marx-Lenin chính thống nắm quyền, Trung Quốc không phải là Liên Xô, và các công ty ở đây có một mức độ tự do hành động đáng kể. Thực tế là Trung Quốc giống nhiều hơn với các “con hổ châu Á” (Hồng Kông, Hàn Quốc, Singapore và Đài Loan) cách đây hai mươi năm. Trong trường hợp này, Trung Quốc không chỉ là một con hổ; nó là một con rồng phun lửa được hỗ trợ bởi chính phủ với một thị trường nội địa khổng lồ.
Mục tiêu chính của Trung Quốc là đổi mới trong ngành công nghiệp tiên tiến. Chính sách kinh tế của Trung Quốc phần lớn bỏ qua phúc lợi của người tiêu dùng, công nhân và thậm chí cả nhà đầu tư. Trung Quốc coi kinh tế, thương mại và công nghệ như một chiến trường để đạt được sự thống trị trong ngành công nghiệp tiên tiến. Như Tập Cận Bình đã nói, “Đổi mới công nghệ đã trở thành chiến trường chính trên sân chơi toàn cầu, và cuộc cạnh tranh cho sự thống trị công nghệ sẽ ngày càng trở nên khốc liệt chưa từng có.”
Đúng là Trung Quốc lãng phí tiền và có thể đang rơi vào chu kỳ suy thoái kinh tế. Tuy nhiên, hệ thống đổi mới của Trung Quốc mạnh mẽ hơn nhiều so với nhận thức của hầu hết các nhà kinh tế Mỹ. Số lượng lớn các nhà khoa học và kỹ sư cho phép các công ty Trung Quốc sử dụng tài năng giá rẻ để giải quyết vấn đề cải tiến và đổi mới liên tục. Trung Quốc hiện đã trở thành người dẫn đầu trong lĩnh vực sản xuất xe điện và máy bay không người lái, điều này mang lại lợi thế cạnh tranh cho các công ty của họ trong việc nâng cao vị thế trên các đường cong học tập của ngành. Nhờ chuyên môn hóa vào sản xuất, Trung Quốc tận hưởng những cụm sản xuất phong phú và sâu sắc, hỗ trợ cho đổi mới sáng tạo. Các khoản trợ cấp của Trung Quốc cho các ngành công nghiệp tiên tiến rất hào phóng, mang lại cho họ lợi thế về chi phí trên thị trường toàn cầu. Cuối cùng, các nhà đổi mới của Trung Quốc phải đối mặt với ít rào cản hơn so với các đối tác phương Tây, nhưng thường được chính phủ khuyến khích và hỗ trợ để chấp nhận những rủi ro này.
Các hành động của Trung Quốc được định hướng bởi một chiến lược đang phát triển nhằm tập trung các chính quyền và công ty vào một hướng đi chính. Khác với Mỹ, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc nghiên cứu chính sách khoa học và công nghệ và sử dụng những hiểu biết đó để xây dựng chính sách. Trong khi hệ thống chính trị của Mỹ tranh cãi về các vấn đề như thuế, quy định, chống độc quyền và thương mại tự do, Trung Quốc thống nhất trong mục tiêu chiếm lĩnh thị phần của Mỹ.
Đã đến lúc các nhà hoạch định chính sách Mỹ nhận thức rõ bản chất của thách thức này. Nhiều người phủ nhận rằng Trung Quốc là một đối thủ về công nghệ và kinh tế. Một số khác nhìn nhận vấn đề qua một lăng kính duy nhất, như sự phụ thuộc vào nguyên liệu đất hiếm. Còn những người khác thì tập trung vào việc hạn chế sự tiến bộ quân sự của Trung Quốc. Nếu Mỹ muốn tránh trở thành một nền kinh tế công nghệ hạng hai, đã đến lúc “phá vỡ rào cản” và xây dựng một hệ thống chính sách đổi mới và kinh tế quốc gia hoàn toàn mới.
Sự thay đổi này có nghĩa là từ chối không chỉ chủ nghĩa toàn cầu hóa thị trường tự do tân tự do ở bên phải, mà còn cả chủ nghĩa tiến bộ phân phối xanh ở bên trái. Thay vào đó, chúng ta cần sao chép một số yếu tố cốt lõi của mô hình đổi mới của Trung Quốc và chấp nhận “chủ nghĩa tư bản sức mạnh quốc gia”: ý tưởng rằng các quốc gia cạnh tranh trong một trò chơi tổng bằng không để giành quyền lực công nghệ-kinh tế. Giống như chính sách quốc phòng, nó hướng đến mục tiêu cụ thể. Mỹ cần có các ngành công nghiệp dược phẩm sinh học, vi mạch, hàng không vũ trụ và trí tuệ nhân tạo chiếm ưu thế toàn cầu. Do đó, chính phủ cần làm những gì cần thiết để đảm bảo kết quả đó.
Trong khi chiến lược này cần được thực hiện một cách toàn diện từ chính phủ, Quốc hội có thể bắt đầu bằng cách tăng gấp ba lần mức tín dụng thuế cho nghiên cứu và thử nghiệm, luật hoá cho một chương trình tín dụng thuế 25% kéo dài trong 7 năm cho các đầu tư đối với thiết bị vốn, tạo ra các viện nghiên cứu dẫn dắt bởi ngành công nghiệp, tài trợ cho các dự án nghiên cứu và phát triển trong ngành công nghiệp tiên tiến, và thành lập một ngân hàng phát triển công nghiệp quốc gia.
Trong hơn một trăm năm, Mỹ chưa bao giờ đối mặt với một đối thủ có thể sản xuất vượt trội hơn mình. Giờ đây, điều đó đã trở thành hiện thực. Nếu Mỹ không chấp nhận “chủ nghĩa tư bản sức mạnh quốc gia,” họ sẽ sớm phải đối mặt với một đối thủ có thể đổi mới tốt hơn. Nếu phương Tây thua trong cuộc đua ngành công nghiệp tiên tiến, quyền lực của phương Tây sẽ suy yếu, và Trung Quốc sẽ trỗi dậy. Đây là một thế giới mà không ai ở Mỹ nên mong muốn cho con cái của họ.
—–
Robert Atkinson là người sáng lập và chủ tịch Quỹ Công nghệ Thông tin và Đổi mới, cũng như là một cố vấn công nghệ hàng đầu cho các chính quyền Dân chủ và Cộng hòa. Ông từng là thành viên của Hội đồng Cạnh tranh Trung Quốc của Ngân hàng Xuất nhập khẩu Mỹ (chính quyền Biden), tham gia Đối tác Toàn cầu về Trí tuệ Nhân tạo G7 (chính quyền Trump), và đồng chủ tịch Nhóm Chuyên gia Chính sách Đổi mới Trung-Mỹ tại Văn phòng Chính sách Khoa học và Công nghệ của Nhà Trắng (chính quyền Obama). Ông đã viết nhiều cuốn sách, trong đó có cuốn gần đây nhất, “Nỗi sợ Công nghệ và Người chịu trách nhiệm: 40 Mặc định về Quyền riêng tư, AI và Kinh tế Đổi mới của Ngày nay.”
Nguồn: Robert Atkinson, “How to Win Techno-Economic Competition with China”, The National Interest, 8/10/2024.
Biên dịch: Phong trào Duy Tân