Tác giả: Yu Jie

Dù Donald Trump hay Kamala Harris giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11, các nhà quyết định chính sách của Trung Quốc dự đoán sẽ có những tranh cãi gay gắt liên quan đến thương mại, công nghệ và Đài Loan. Cảm thấy bị bao vây, Trung Quốc đang chuẩn bị cho sự thù địch lâu dài với nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Trong khi phần còn lại của thế giới đánh giá tác động của chiến thắng của Donald Trump hoặc Kamala Harris trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11, cả hai ứng viên đều đặt ra những thách thức nghiêm trọng cho Trung Quốc. Dĩ nhiên, không ai trong số họ có vẻ muốn mở ra một cuộc xung đột giữa hai cường quốc, điều có thể dẫn đến một sự sụp đổ khủng khiếp đưa thế giới vào hỗn loạn. Tuy nhiên, các nhà quyết định của Trung Quốc dự đoán sẽ có những tranh cãi gay gắt liên quan đến thương mại, công nghệ và Đài Loan, bất kể ai chiến thắng.

Trung Quốc đang chuẩn bị cho nhiều bất ổn hơn bằng cách áp dụng phương pháp tiếp cận toàn quốc đối với quan hệ với Mỹ. Điều này có nghĩa là đi xa hơn khỏi lĩnh vực ngoại giao, phối hợp với các nhà hoạch định chính sách kinh tế, quân sự và lãnh đạo công nghệ, cũng như huy động nguồn lực trên toàn quốc. Phương pháp này được định hình bởi chiến lược kiềm chế của Mỹ, bao gồm các nỗ lực không ngừng để duy trì ưu thế công nghệ của Mỹ, hạn chế quyền tiếp cận của Trung Quốc đối với thị trường toàn cầu, và xây dựng liên minh đồng minh, cả ở châu Á và những nơi khác, để đối phó với “thách thức từ Trung Quốc.” Cảm thấy bị bao vây, Trung Quốc đang chuẩn bị cho sự thù địch lâu dài với nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Trong quá trình này, Trung Quốc đã chuyển đổi mô hình kinh tế từ việc theo đuổi tăng trưởng bằng mọi giá sang xây dựng một nền kinh tế kiên cường, được thúc đẩy bởi đổi mới và có khả năng ứng phó với những căng thẳng địa chính trị kéo dài. Bằng cách tăng cường đổi mới nội địa, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng nhắm đến việc tái cấu trúc nền kinh tế và giảm sự phụ thuộc quá mức vào lĩnh vực bất động sản. Hội nghị lần thứ ba của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc khóa 20 vừa kết thúc đã chính thức phê duyệt kế hoạch cải cách lớn này.

Sự tiến bộ khoa học và năng lực công nghệ là một trong những mục tiêu chiến lược chính của Tập Cận Bình. Trung Quốc đã đặt tầm quan trọng lớn vào việc phát triển khả năng đổi mới và quyết tâm trở thành nhà vô địch toàn cầu trong một số lĩnh vực công nghệ. Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt có mục tiêu của Mỹ nhằm vào các công ty và cá nhân công nghệ Trung Quốc đã cản trở những nỗ lực này – và như vậy, chúng, những lệnh trừng phạt, đang phát huy tác dụng như mong đợi.

Thương mại và đầu tư từ lâu được xem là lực lượng ổn định trong quan hệ Trung-Mỹ. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Trung Quốc hiện nay đặt ít trọng tâm hơn vào chúng, vì những lợi ích cụ thể cho quan hệ song phương đã giảm đi đáng kể, do cạnh tranh thương mại gia tăng và sự chuyển mình của đất nước từ mô hình tăng trưởng xuất khẩu hàng hoá giá trị thấp sang nền kinh tế công nghệ cao. Sự tiến bộ nhanh chóng của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất xe điện và chất bán dẫn đã làm tăng căng thẳng thương mại với Mỹ.

Tuy nhiên, Đài Loan vẫn là vấn đề nhạy cảm nhất trong quan hệ Mỹ-Trung. Mặc dù không có thay đổi chính thức nào trong cách diễn đạt chính sách của Trung Quốc, các chiến lược gia nước này phần lớn coi tình hình hiện tại là dễ tổn thương, nhất là trước chính phủ mới của Đài Loan ủng hộ độc lập. Điều này có khả năng dẫn đến việc Trung Quốc chuyển sang các biện pháp răn đe chủ động hơn đối với lãnh đạo Đài Loan và, do đó, cả Mỹ. Khi Mỹ cũng tăng cường các biện pháp răn đe chống lại Trung Quốc, các yếu tố cho một cuộc đối đầu ở eo biển Đài Loan đã được thiết lập. Để ngăn chặn kịch bản tồi tệ nhất, Tập Cận Bình nên thực hiện các cuộc trò chuyện trực tiếp thường xuyên với bất kỳ ai mà cử tri Mỹ bầu chọn vào tháng 11.

Mục tiêu chính của Trung Quốc là đảm bảo rằng bất kỳ sự suy giảm nào trong quan hệ Trung-Mỹ không cản trở tăng trưởng kinh tế, điều này là nền tảng cho tính hợp pháp của chế độ. Do đó, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đã cố gắng tối thiểu hóa thiệt hại từ cuộc khủng hoảng với Mỹ bằng cách mở rộng ảnh hưởng kinh tế và chính trị của mình trên toàn cầu, đặc biệt là ở các nước thuộc Nam bán cầu. Điều này có thể giúp Trung Quốc có thêm thời gian để xây dựng khả năng chống chọi kinh tế và tăng tốc độ phát triển công nghệ.

Với việc Trump và Harris cạnh tranh nhau để thể hiện lập trường cứng rắn nhất đối với Trung Quốc trước cuộc bầu cử, các nhà quyết định chính sách Trung Quốc không có ảo tưởng rằng quan hệ căng thẳng với Mỹ sẽ tự nhiên cải thiện trong tương lai gần. Tuy nhiên, mối quan hệ Trung Quốc-Mỹ không nên bị nhìn nhận với sự bi quan quá mức. Chính sách của Trung Quốc đối với Mỹ luôn là và sẽ tiếp tục là sản phẩm của sự cân nhắc hợp lý, xem xét tình hình quốc tế và đánh giá nhu cầu của đất nước. Điều này không thay đổi, mặc dù đã có những biến chuyển lớn trong bối cảnh chính trị dưới thời Tập Cận Bình.

Điều đáng mừng là cả hai bên gần đây đã thể hiện nhiều hơn sự quan tâm đến việc quản lý quan hệ một cách có trách nhiệm. Mặc dù sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ sẽ không biến mất ngay lập tức, nhưng hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn có thể tránh được xung đột – cùng với những hậu quả thảm khốc có thể xảy ra – bất kể ai sẽ vào Nhà Trắng vào năm tới.

Yu Jie là một nghiên cứu viên cao cấp về Trung Quốc trong Chương trình Châu Á – Thái Bình Dương tại Chatham House.

Nguồn: Yu Jie, “How China Is Preparing for America´s Next President”, Project Syndicate, 20/9/2024

Biên dịch: Phong trào Duy Tân.