Chúng ta thường nghe câu nói “tiền là gốc rễ của mọi tội lỗi.”

Người ta bảo rằng tiền đồng nghĩa với tham lam, và khao khát tiền bạc là một điều gì đó xấu xa.

Tuy nhiên, điều này không đúng. Tiền có thể là phát minh quan trọng nhất trong lịch sử loài người. Hãy dành một chút thời gian để tưởng tượng về một thế giới không có tiền.

Hãy nghĩ về tất cả những thứ trong cuộc sống mà bạn yêu thích: một ngôi nhà, một chiếc điện thoại di động, một cuốn sách, một trò chơi máy tính mới, những bộ quần áo mới, một chiếc xe hơi, hay một bữa ăn tại nhà hàng yêu thích. Bạn có thể tự làm ra bao nhiêu trong số những thứ này?

May mắn thay, nhờ có tiền, bạn không phải tự làm tất cả. Thay vào đó, bạn có thể chuyên môn hóa trong một công việc cụ thể — có thể bạn chơi nhạc, làm ván lướt sóng, hay sửa ô tô — và sau đó dùng tiền kiếm được để mua các sản phẩm hoặc dịch vụ từ những người khác.

Trước khi có tiền, xã hội sử dụng hệ thống trao đổi hàng hóa, nơi người ta trao đổi trực tiếp món này lấy món kia.

Hãy tưởng tượng rằng Bob có một con cá và Tom có nước sạch. Hai người có thể trao đổi với nhau. Nhưng nếu Tom không thích cá thì sao? Để có nước sạch, Bob có thể phải trao đổi với người khác để đổi lấy thứ mà Tom muốn.

Đây là trao đổi gián tiếp.

Trong các xã hội khác nhau, có những món hàng mà mọi người đều muốn. Những món hàng này dần dần trở thành các hình thức tiền tệ đầu tiên.

Trong suốt lịch sử, nhiều thứ đã được sử dụng làm tiền, như muối, thuốc lá, lúa gạo, vỏ sò, gia súc, hoặc lông thú. Theo thời gian, các xã hội đã chọn một số kim loại, như vàng và bạc, làm tiền tệ chính.

Tại sao lại như vậy? Các xã hội đánh giá cao kim loại quý này vì chúng có thể được dùng làm đồ trang sức, vật phẩm xa xỉ hoặc trong công nghiệp, nhưng chúng cũng có nhiều đặc tính thuận lợi khác. Kim loại quý khó bị phá hủy, chúng đồng nhất và có thể chia nhỏ — hai ounce vàng nguyên chất có giá trị giống nhau — và dễ mang theo nếu được đúc thành tiền xu. Chúng cũng hiếm và khó khai thác, nên không thể dễ dàng tạo ra tiền như thể nó mọc trên cây.

Chính nhờ sự ra đời của tiền mà nền văn minh loài người mới thực sự phát triển, vì giờ đây con người có thể mua những thứ mình cần mà không phải tự sản xuất ra. Điều này mang lại cho con người sự tự do và nhiều sự lựa chọn trong cuộc sống, không chỉ phải sống qua ngày. Bạn có thể trở thành một nông dân, một thợ may, một thuyền trưởng, một tên cướp biển, hoặc một người buôn bán. Sự chuyên môn hóa này, hay còn gọi là phân công lao động, đã giúp con người trở nên tài giỏi hơn, sáng tạo ra những sản phẩm phức tạp và hữu ích, cải thiện chất lượng cuộc sống của tất cả mọi người.

Tiền cũng giúp con người dễ dàng tiết kiệm cho tương lai. Bằng cách tiết kiệm một phần tiền mình kiếm được từ công việc, người ta có thể mua được những thứ đắt tiền và phức tạp hơn — như một ngôi nhà mới.

Tuy nhiên, khi người ta bắt đầu tiết kiệm, họ cũng cần tìm cách bảo vệ số tiền đó. Điều này đã dẫn đến sự ra đời của các ngân hàng, nơi bạn có thể gửi tiền và họ sẽ giữ an toàn cho số tiền của bạn, đổi lại là các biên lai giấy mà bạn có thể đổi lấy khi cần.

Các tờ tiền giấy này sau đó trở thành một hình thức tiền tệ, vì bạn có thể trao đổi chúng với người khác, và họ sẽ dùng chúng để lấy vàng mà bạn đã hứa. Trên thực tế, nhiều tên gọi của các đồng tiền ngày nay có nguồn gốc từ hệ thống này. Ví dụ, tên “đô la” bắt nguồn từ từ “daler” trong tiếng Tây Ban Nha, nghĩa là một đơn vị trọng lượng vàng.

Cách mà Bob kiếm tiền là thông qua việc sản xuất hàng hóa hoặc dịch vụ mà người khác muốn trao đổi. Nhưng nếu thay vì kiếm tiền một cách chân chính, Bob lại chỉ đơn giản in tiền mới thì sao? Anh ta sẽ trở nên giàu có mà không tạo ra bất kỳ giá trị thực sự nào.

Khi các xã hội bắt đầu sử dụng tiền giấy, việc các chính phủ in tiền mới trở nên rất dễ dàng, ngay cả khi họ không thu thập vàng để bảo đảm cho các tờ tiền đó.

Trong suốt lịch sử, đây là cách mà các chính phủ tạo ra tiền mới, vì nó dễ dàng hơn so với các cách khác, chẳng hạn như thu thuế. Mặc dù điều này có lợi cho các chính trị gia, nhưng lại có hại cho chúng ta, vì giá trị tiền tệ của chúng ta bị giảm sút — điều này gọi là lạm phát.

Trong thế kỷ 20, các chính phủ đã hoàn toàn kiểm soát tiền tệ. Ở Mỹ, trước đây bạn có thể đổi đô la lấy vàng — hệ thống gọi là tiêu chuẩn vàng.

Vào năm 1913, Mỹ đã thành lập Cục Dự trữ Liên bang (Federal Reserve), bắt đầu phát hành đô la mà không cần vàng làm bảo chứng. Vào năm 1933, Tổng thống Franklin Roosevelt đã cấm sở hữu vàng. Vào năm 1971, Tổng thống Richard Nixon đã ngừng trao đổi đô la lấy vàng với các quốc gia khác.

Và từ đó, không còn gì có giá trị bảo chứng cho đồng đô la Mỹ nữa.

Kết quả là gì?

Một trăm năm trước khi Cục Dự trữ Liên bang được thành lập, giá vàng là 19,39 đô la/ounce.

Một trăm năm sau khi Cục Dự trữ Liên bang được thành lập, giá vàng là 1.204,50 đô la/ounce.

Tại sao lại có sự thay đổi này? Chính phủ đã có khả năng in tiền không giới hạn, và đã sử dụng khả năng này để tài trợ cho các cuộc chiến tranh lớn và các chương trình chính phủ. Tất cả những điều này đều phải trả giá bằng sự mất giá trị của tiền tệ và tiết kiệm của người dân.

Câu hỏi:

1. Tivi ngày nay rẻ hơn rất nhiều so với 10 năm trước, trong khi học phí đại học lại đắt đỏ hơn. Bạn có nghĩ rằng chính phủ có vai trò trong sự thay đổi này không?
2. Bạn có nghĩ rằng việc một số người nhận tiền mà không cần làm gì để kiếm nó là công bằng không?
3. Bạn có thường nghĩ đến việc tiết kiệm tiền hôm nay để có thể mua những món đồ đắt hơn trong tương lai không?

Các bài báo:

• What Harry Potter Can Teach the Federal Reserve bởi Tho Bishop.
• The Origin of Money and Its Value bởi Robert Murphy.

Sách:

• What Has Government Done to Our Money? bởi Murray Rothbard.

Nguồn: Economics for Beginners, Mises.

Biên dịch: Phong trào Duy Tân.